Παρασκευή 10 Ιουλίου 2009

«Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΠΟΥ ΧΑΝΕΤΑΙ»

Πολλοί με χαρακτηρίζουν γκρινιάρη, γουρσούζη, άλλοι με λένε «γραφικό», και όλα αυτά γιατί προσπαθώ να σώσω κάθε τι που έχει σχέση με την Παράδοση μας. Βλέπουμε όλοι, καθημερινά, ότι χάνονται τα έθιμα μας, τα τραγούδια μας, οι συνήθειες μας πιο απλά, και την θέση τους παίρνουν όλα αυτά τα ξενόφερτα, τα…. «in» που λένε και οι «μοντέρνοι»! Ένα από αυτά που χάνεται, είναι το «Λαϊκό Θέατρο» (όπως το έλεγαν το 1780), ποιο γνωστό σαν ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ! Και θα μου πείτε, έλα ρε φίλε, στην εποχή του DVD, εσύ μας λες για το Θέατρο Σκιών, για τον Καραγκιόζη, τον Χατζατζαρη, και όλους τους ήρωες του «Μπερντέ»; Ναι φίλοι μου, σας λέω γι αυτούς, φέρνω αυτό το κομμάτι της λαογραφίας κοντά σας, κοντά μας, κοντά στα παιδιά μας, γιατί μιλάμε για ολόκληρη, ΤΕΡΑΣΤΙΑ ιστορία. Και ας μην κρυβόμαστε, πάρα πολλοί από εμάς, κυρίως τα καλοκαίρια, όταν κάποιοι περαστικοί «θίασοι» καραγκιοζοπαιχτών πέρασαν από τις περιοχές μας, πήγαμε να δούμε την «παράσταση»! Ο ποιο γνωστός στην Ελλάδα, είναι ο ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ, τον οποίο θα γνωρίσουμε αμέσως, όπως και όλους τους καραγκιοζοπαίχτες που πέρασαν από την Ελλάδα, τους…. «Θιασάρχες», είτε αυτοί είναι εν ζωή, είτε όχι. Θα κάνουμε τουλάχιστον μια αναφορά τιμής ένεκεν, μαθαίνοντας ταυτόχρονα και την ιστορία του «Λαϊκού Θεάτρου», του Θεάτρου Σκιών! Ας ξεκινήσουμε την γνωριμία μας με το Θέατρο Σκιών, γνωρίζοντας αρχικά, τον ΕΥΓΕΝΙΟ ΣΠΑΘΑΡΗ! «Γεννήθηκε στην Κηφισιά, το 1924, μέσα στην τέχνη του πατέρα του Σωτήρη, Από μικρός έδειχνε ότι ήταν ένα ανήσυχο, ερευνητικό πνεύμα αλλά και ένα πολύπλευρο ταλέντο. Όταν οι άσχημες συνθήκες της γερμανικής κατοχής ήταν πλέον βέβαιο ότι δεν θα του επέτρεπαν να ακολουθήσει τον τομέα της αρχιτεκτονικής, που επίσης αγαπούσε, αφιερώθηκε με ιδιαίτερο ζήλο στο θέατρο σκιών. Στόχος του ήταν να ανεβάσει πολύ ψηλά τον Καραγκιόζη, τόσο σαν σημαντικό ελληνικό και παραδοσιακό θέαμα όσο και σαν εξαιρετικό είδος τέχνης και τεχνικής. Έτσι, ο Καραγκιόζης σταματά να μας παρακολουθεί και να μας διασκεδάζει μόνο από τον μπερντέ του: εμψυχώνεται, εκσυγχρονίζεται, εμφανίζεται σε όλον τον κόσμο, γίνεται τραγούδι και στο τέλος, αποκτά "ένα κεραμίδι" για να ξαποσταίνει που και που. Όλα αυτά κατάφερε να πραγματοποιήσει ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο δάσκαλος του ελληνικού θεάτρου σκιών, όπως τον αποκαλούν και το πέτυχε με τέτοια προσοχή και ευλάβεια απέναντι στην τέχνη, που ο ήρωας μας δεν έχασε ούτε την ελληνικότητα του αλλά ούτε την γνήσια λαϊκότητα που εκπροσωπεί.» Αυτό είναι ένα σύντομο βιογραφικό του μεγάλου ΔΑΣΚΑΛΟΥ, και ας ξεκινήσουμε την γνωριμία μας με την ΙΣΤΟΡΙΑ του θεάτρου σκιών! Το θέατρο σκιών είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα θεατρικά είδη αλλά και ένα από τα πιο ελκυστικά θέματα μελέτης που προξενεί πραγματικά την ακαταμάχητη γοητεία της βαθιάς έρευνας για την ιστορία και την καταγωγή του. Πολλοί ξένοι μελετητές που έχουν ασχοληθεί με το θέατρο σκιών αποδίδουν την καταγωγή της τεχνικής του στους λαούς της μακρινής Ανατολής. Πρέπει να σημειωθεί ότι, στην Νοτιανατολική Ασία, οι περιοχές όπου υπάρχει το θέατρο σκιών, φαίνεται ότι ήταν υπό την επιρροή του Ινδικού πολιτισμού (4ος αι.). Συγκεκριμένα, στην Ιάβα, οι παραστάσεις του θεάτρου σκιών ήταν ένα θέαμα ανάμικτο από μαριονέτες και δερμάτινες φιγούρες. Τελευταίες μελέτες πάνω στο θέατρο σκιών της Ινδίας αυξάνουν το ενδεχόμενο ότι εκεί θα πρέπει να ανατρέξουμε για τις ρίζες του θεατρικού αυτού είδους. Τα πιο γνωστά θέατρα σκιών της Νοτιοανατολικής Ασίας είναι εκείνα της Ιάβας, Σιγκαπούρης, Ταϊλάνδης, Μαλαισίας, Καμπότζης, του Μπαλί και του Λάος, η δε πηγή των θεμάτων τους είναι τα παραμύθια του Ράμα και ο πόλεμος ανάμεσα σε δυο φυλές, (Pandava και Korawa) που βασίζονται σε δύο ινδικά επικά ποιήματα, Ramayana και Mahabharata αντίστοιχα. Τα πρόσωπα είναι παρμένα από τον κόσμο των θεών, των δαιμόνων του κάτω κόσμου, των πνευμάτων: ήρωες, πολεμιστές, πρίγκηπες, πριγκίπισσες, χωριάτες και πολίτες συνθέτουν την πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια παράδοση αυτών των λαών. Αντίθετα, η ιστορία του θεάτρου σκιών της Κίνας δεν φθάνει τόσο μακριά εφόσον οι κινέζικες εγκυκλοπαίδειες αναφέρουν την εμφάνισή του τον 11ο αιώνα σαν μια διασκέδαση της αγοράς. Οσον αφορά στις ρίζες του, τις αποδίδουν σ'έναν μύθο όπου ο αυτοκράτορας της δυναστείας των Han, Wu, ο οποίος έζησε περίπου το 121 π.Χ., απελπισμένος εξ αιτίας του θανάτου της αγαπημένης του γυναίκας, Wang, διέταξε έναν μάγο να καλέσει το πνεύμα της. Τότε ο μάγος προκάλεσε μιαν εικόνα με τη μορφή της σ'ένα σκοτεινό δωμάτιο προβάλλοντας τη σκιά της σ'ένα πανί.Τον ίδιο αιώνα σημειώνεται η ύπαρξη του θεάτρου σκιών και στον μουσουλμανικό κόσμο σαν μυστηριακό που συμβόλιζε την δημιουργία του κόσμου και μερικοί μυστικοί άραβες της Αιγύπτου το μεταχειρίζονταν σαν μέσο διδασκαλίας των δογμάτων τους Οπως φαίνεται, οι Τούρκοι της Κεντρικής Ασίας μετέφεραν το θέατρο αυτό όταν εξαπλώθηκαν στην Δυτική Ασία (13ος αι.). Το πρώτο όνομά του ήταν Κογκουρτσάκ ή Καβουρτσάκ ή Κομπαρτσούκ που σημαίνει θέατρο σκιών. Ομως, το ότι η τεχνική του θεάτρου σκιών εμφανίζεται τον 11ο αιώνα σαν μυστηριακό θέατρο, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πρέπει να ανατρέξουμε στην καταγωγή του μυστηριακού θεάτρου: ως αρχαιότερα, λοιπόν και σημαντικότερα μυστήρια, θεωρούνται τα Ελευσίνια, όπου το βασικότερο μέρος της μυσταγωγικής τελετής ήταν τα "δρώμενα".Μυστήρια, είχαν στις θρησκείες τους και οι λαοί της κοντινής Ανατολής, ωστόσο, η εμφάνιση και η αναβίωση των μυστηριακών θρησκειών στις χώρες τους σχετίζεται με την εξάπλωση σ'αυτές του ελληνιστικού πολιτισμού κατά τους χρόνους του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Τότε ήκμασε η μυστηριακή λατρεία ελληνικών αλλά και ξένων θεοτήτων μέρος της οποίας ήταν το μυστηριακό θέατρο. Κάλλιστα, λοιπόν, μπορούμε όχι μόνον να αποδώσουμε στους Ελληνες, που καλλιέργησαν τέτοιες θρησκείες, την καταγωγή του θεάτρου σκιών αλλά και να συμπεράνουμε ότι η τεχνική του ανάγεται στα Ελευσίνια μυστήρια.. Η γέννηση του πασίγνωστου λαϊκού μας ήρωα του ελληνικού θεάτρου σκιών , του αγαπημένου μας Καραγκιόζη, δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένη και έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις πάνω στο θέμα αυτό. Η ιστορία της δημιουργίας του βασίζεται σε προφορικές παραδόσεις από τις οποίες η πιο διαδεδομένη αναφέρεται στον γνωστό θρύλο του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη που ζούσαν στην Προύσα. Ο Χατζηαβάτης ήταν εργολάβος οικοδομών και είχε αναλάβει να χτίσει το σαράϊ του πασά της Προύσας. Πήρε στο γιαπί εργάτες και αρχιμάστορα έβαλε τον Καραγκιόζη που ήταν μαραγκός, μα είχε μυαλό πρωτομάστορα. Ο πασάς είδε ότι το σαράϊ αργούσε να τελειώσει κι εφοβέρισε τον Χατζηαβάτη πως θα τον θανατώσει. Ο Χατζηαβάτης φοβήθηκε και φανέρωσε στον πασά ότι φταίχτης ήταν ο Καραγκιόζης που έλεγε αστεία στους μαστόρους και γελούσαν. Ο πασάς φοβέρισε και τον Καραγκιόζη αλλά εκείνος εξακολούθησε να αστειεύεται. Ετσι ο πασάς τον θανάτωσε. Ολοι αγανάχτησαν με τον άδικο σκοτωμό του Καραγκιόζη κι ο πασάς για να ημερέψει τον λαό έχτισε ένα ωραίο μνημείο στην Προύσα κι έθαψε εκεί τον Καραγκιόζη με μεγάλες τιμές. Η αδικία όμως αυτή κόστισε πολύ στον πασά κι αρρώστησε βαριά. Οι άλλοι αγάδες για να διασκεδάσουν τον πασά έφεραν τον Χατζηαβάτη στο σαράϊ να του λέει τα χωρατά του Καραγκιόζη. Μια μέρα ο Χατζηαβάτης έκοψε έναν χάρτινο Καραγκιόζη, τέντωσε ένα πανί που το φώτισε κι έδωσε παράσταση Καραγκιόζη. Ο πασάς ευχαριστήθηκε τόσο που του έδωσε άδεια να παίζει παραστάσεις όπου θέλει. Λέγεται, λοιπόν, πως έτσι δημιουργήθηκε ο Καραγκιόζης. Υπάρχει όμως και ακόμα ένας θρύλος για τον Καραγκιόζη που αναφέρεται στην ιστορία ενός έλληνα από την Υδρα, του Γ. Μαυρομάτη και τοποθετείται χρονολογικά περίπου τον 18ο αιώνα. Ο Μαυρομάτης, λέγεται ότι ήλθε στην Τουρκία από την Κίνα με το θέατρο σκιών του. Αποφασίζοντας να εγκατασταθεί πλέον μόνιμα στην Πόλη, προσάρμοσε τόσο τη ζωή του όσο και το θέατρό του στα ήθη των τούρκων. Έτσι, ονόμασε τον πρωταγωνιστή του Καραγκιόζ, προέκταση στα ελληνικά Καραγκιόζης, που στα τούρκικα σημαίνει μαυρομάτης. Ο Μαυρομάτης πέθανε στην Τουρκία και πληροφορίες αναφέρουν ότι είχε βοηθό του τον Γιάννη Μπράχαλη, τον πρώτο καλλιτέχνη του είδους που έφερε τον Καραγκιόζη στην Ελλάδα. Οι πρώτες ιστορικά βεβαιωμένες πληροφορίες για το θέατρο του Καραγκιόζη εντοπίζονται στα μέσα του 17ου αιώνα και μας τον παρουσιάζουν να εκφράζει εικόνες από την ζωή των Τούρκων. Πολλοί υποστήριξαν ότι ο Καραγκιόζης μας ήταν τούρκικο θέατρο, όμως, όποιος γνωρίζει τον πνευματικό χαρακτήρα των λαών που ζούσαν μέσα στην τουρκική αυτοκρατορία, δύσκολο να φαντασθεί τούρκο, ή εβραίο ή αρμένη για δημιουργό του Καραγκιόζη και μάλιστα εμπνευσμένο από τη ζωή δυο ελλήνων: του Χατζηαβάτη και του Μαυρομάτη. Απλώς, η εντύπωση δημιουργήθηκε γιατί, μετά την εμφάνιση του Καραγκιόζη, η τουρκική κυριαρχία απλώθηκε σ'όλες τις χώρες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και επόμενο ήταν το θέατρο σκιών να πάρει μορφή και έκφραση σύμφωνα με τις νέες κοινωνικές συνθήκες, δηλαδή, οθωμανική. Ηταν, επομένως, λογικό οι ακόλουθοι τέσσερεις σχεδόν αιώνες της τουρκοκρατίας να έχουν σαν αποτέλεσμα να ξεχασθεί τόσο πολύ η ελληνικότητά του, ώστε οι περισσότεροι ερευνητές να χαρακτηρίζουν τον Καραγκιόζη σαν τούρκικο θέατρο σκιών. Παρουσίαζε την τούρκικη ζωή ο Καραγκιόζης επειδή μέσα στην τουρκοκρατία διαμορφώθηκε και προς τους Τούρκους κυρίως απευθυνόταν. Ηταν ανάγκη, επομένως, να καλυφθεί με τούρκικο όνομα ο κεντρικός του ήρωας, γιατί διαφορετικά ήταν αδύνατον να ελέγχει τα φαινόμενα και τους τύπους της τούρκικης κοινωνικής ζωής. Σαν δρώμενο των μουσουλμανικών μοναχικών ταγμάτων, το Θέατρο Σκιών έστησε το τσαντήρι του στα μοναστήρια, στους τεκέδες, αλλά και στα εργαστήρια των βιοτεχνών του Παζαριού, το οποίο κατάργησε τους μεταπράτες, τους εμπόρους και καθιέρωσε να είναι ο παραγωγός ο ίδιος ανταλλάκτης των προϊόντων του ενώ συγχρόνως έγινε το επίκεντρο της πόλης σ'όλη την Ανατολή. Εδραίωσε μιαν ισότιμη σχέση και διαλεκτική ανάμεσα στην πόλη και στην ύπαιθρο και διαχώρισε όλες τις κοινωνικές ομάδες της οθωμανικής επικράτειας σε τρεις "τάξεις", ανάλογα με τη θέση που έπαιρνε το κάθε άτομο στην παραγωγή: α) στην τάξη των "ανθρώπων του σπαθιού", όπου κατατάχθηκαν οι εμπειροπόλεμοι των φυλών του βουνού και της ερήμου, κτηνοτρόφοι και διαμετακομιστές, β) στην τάξη των "ανθρώπων του σφυριού και του δρεπανιού", όπου κατατάχτηκαν οι βιοτέχνες της πόλης και των κεφαλοχωρίων καθώς και οι καλλιεργητές των κάμπων και γ) στην τάξη των "ανθρώπων της πένας", στην οποία κατατάχτηκαν τα μέλη της μουσουλμανικής και χριστιανικής ιεραρχίας, που αποτέλεσαν τη νομοθετική, δικαστική, διπλωματική και αργότερα διοικητική υπαλληλία και γραφειοκρατία. Η κατάταξη έγινε στο πανί του Θεάτρου Σκιών. Ο Καραγκιόζης ο Τσιγγάνος, έγινε σύμβολο των ανθρώπων του σφυριού, των βιοτεχνών του Παζαριού γενικά. Ο Χατζηαβάτης έγινε το σύμβολο των γραμματιζούμενων, των ανθρώπων της πένας κι ο Μουσταφάς ο Μπεκρής, σύμβολο των πολεμιστών που είναι συνέχεια μεθυσμένοι από τη δύναμή τους. Ο Καραγκιόζης δεν ήταν τουρκικός όπως γράφτηκε συχνά. Οι έννοιες "Ελλάδα" και "Τουρκία" δεν υπήρχαν τότε. Το Παζάρι ήταν και ελληνόφωνο και τουρκόφωνο κι ο Καραγκιόζης παιζόταν από την αρχή που εμφανίστηκε και στις δύο γλώσσες του Παζαριού: και στην ελληνική λαϊκή και στην τούρκικη λαϊκή γλώσσα. Καλλιεργούσε τη διαλογική συζήτηση. Δίδασκε στους θεατές το διάλογο, το παζάρεμα, τις έξυπνες ατάκες και το λογοπαίγνιο που επιτρέπει στον καθένα να είναι ετοιμόλογος. Αυτή η μορφή του Οθωμανικού Θεάτρου Σκιών που γεννήθηκε στη Μικρασία και στην Κωνσταντινούπολη, κυριάρχησε παντού, σε όλη την Ανατολή, στα Βαλκάνια και στη Βόρεια Αφρική. Και απ'αυτήν θα προκύψουν αργότερα οι εθνικές μορφές του Θεάτρου Σκιών, στην Ελλάδα, στην Τουρκία, στη Ρουμανία, στη Γεωργία, στο Ιράκ, στη Συρία, στην Αίγυπτο, στη Λιβύη, στην Τυνησία, στην Αλγερία αλλά και στην Ευρώπη. Καραγκιόζης δεν ήταν άγνωστος στην Ελλάδα πριν από την Απελευθέρωση. Μάλιστα λέγεται ότι, τον καιρό που ετοιμαζόταν η επανάσταση, το θέατρο αυτό εχρησίμευε σαν τόπος συνάντησης των αρχηγών της που κατέστρωναν εκεί τα σχέδιά τους δίχως να τους υποψιαστούν οι Τούρκοι. Παιζόταν, βέβαια, στην ελληνική γλώσσα αλλά αποτελούσε θέαμα ακατάλληλο, χυδαίο ενώ τα βασικά του στοιχεία ήταν τούρκικα. Επρόκειτο άλλωστε για θέατρο που περιόδευε από περιοχή σε περιοχή ξεκινώντας κυρίως από την Πόλη. Ανάμεσα στους καλλιτέχνες που περιόδευαν στον ελληνικό χώρο ήταν και ο Μπάρμπα-Γιάννης Μπράχαλης που, όπως αναφέραμε, θεωρείται και ο πρώτος που έφερε την τέχνη του Καραγκιόζη στην Ελλάδα, (μεταξύ 1850 και 1860). Μετά την απελευθέρωση, ο Καραγκιόζης εγκαθίσταται μόνιμα στην Ελλάδα και από τις αρχές πλέον του 1900 μπορούμε να μιλάμε για καθαρά ελληνικό Καραγκιόζη. Αν και ο εξελληνισμός του ξεκίνησε από την Ηπειρο, κορυφαίος δημιουργός του ήταν ο Πατρινός ψάλτης Δημήτριος Σαρδούνης, γνωστός με το ψευδώνυμο Μίμαρος ο οποίος μετέτρεψε το θέαμα σε ελληνικό οικογενειακό θέατρο, γι'αυτό και θεωρείται ο πρώτος "δάσκαλος" του Καραγκιόζη (1890). Το έργο του συνέχισαν οι τρεις βοηθοί και μαθητές του, Γιάννης Ρούλιας, Μέμος Χριστοδούλου και Θόδωρος Θεοδωρέλλος. Το 1924 ιδρύεται στην Ελλάδα το Σωματείο Ελλήνων Καραγκιοζοπαικτών που αποτελείτο από 120 μέλη, μαθητές του Μίμαρου, του Ρούλια και του Μέμου. Ιδρυτές του Σωματείου ήταν οι γνωστοί παλιοί καλλιτέχνες του θεάτρου σκιών, Σωτήρης Σπαθάρης και Αντώνης Παπούλιας ή Μόλλας. Από τους πιο γνωστούς καραγκιοζοπαίκτες και μέλη του Σωματείου ήταν οι: Ανδρέας Αγιομαυρίτης, Γιάννης Μώρος, Μάρκος Ξανθάκης ή Ξάνθος, Κώστας Νταμαδάκης, Χρήστος Χαρίδημος, Παναγιώτης Μιχόπουλος, Γιάννης Παπούλιας, Σπύρος Κούζαρος, Βασίλης Αγαπητός, Ντίνος Θεοδωρόπουλος, Βασίλης Αγαπητός, Βασίλαρος, Γιάννης Πρεβεζάνος, Λευτέρης Κελαρινόπουλος, Μήτσος Μανωλόπουλος και πολλοί άλλοι που εμπλούτισαν τον ελληνικό Καραγκιόζη με έργα και φιγούρες. Εκείνη την περίοδο και μέχρι το 1940 η τέχνη του Καραγκιόζη ήκμασε πολύ σε όλο τον ελληνικό χώρο. Η γερμανική κατοχή κατόπιν προκάλεσε την πρώτη κρίση του θεατρικού αυτού είδους, αλλά, παρ'όλα'αυτά δεν χάθηκε χάρη στον αγώνα των δημιουργών του. Με την εισβολή του έγχρωμου κινηματογράφου ο Καραγκιόζης και η τέχνη του έτεινε να εκλείψει, ωστόσο η επίπονη και επίμονη προσπάθεια του αξιόλογου καλλιτέχνη Ευγένιου Σπαθάρη ξαναζωντάνεψε τον λαϊκό μας ήρωα. Σήμερα, η θεατρική αυτή παράδοση συνεχίζεται με ενδιαφέρον από διάφορους παίκτες σε όλη την Ελλάδα και οι θεατές εξακολουθούν να την δέχονται με μεγάλη αγάπη και απέραντη νοσταλγία. Πρόκειται για μια κληρονομιά πολύτιμη που δεν πρέπει να χαθεί και αξίζει γιατί ο ήρωάς της είναι ο καθρέφτης της γνήσιας ελληνικής ψυχής Ας γνωρίσουμε και τους «ΗΡΩΕΣ»! Ο Καραγκιόζης: Είναι ο ιδανικός τύπος του φτωχού Έλληνα, του τόσο φτωχού που έχει πια απαρνηθεί κάθε ιδιωτική φροντίδα κι έχει εξυψωθεί σε εύθυμη φιλοσοφική θεώρηση της ζωής. Είναι αγαθός, σκληρός καμμιά φορά στ'αστεία του, αλλά καλόκαρδος στο βάθος. Γεμάτος τεμπελιά και αισιοδοξία, αλλά και γεμάτος διάθεση ν'ανακατεύεται σε όλα. Τον ενδιαφέρει κάθε τι που γίνεται γύρω του, όλους τους πειράζει και τους κοροϊδεύει και προ πάντων τον ίδιο τον εαυτό του. Το χέρι του είναι εξαιρετικά ευκίνητο και υπερβολικά μακρύ, για σκηνικούς λόγους, για να μπορεί να ξύνει την πλάτη του και το κεφάλι του ή για να χειρονομεί. Επίσης έχει συμβολική σημασία γιατί εκπροσωπεί το έξυπνο πνεύμα του. Καρπαζώνει προθυμότατα, δέρνει αλλά και δέρνεται. Είναι ευφυολόγος, ετοιμόλογος και αστείος, ποτέ όμως γελοίος. Δεν είναι ταπεινός, ούτε όταν δέρνεται. Το δέχεται κι αυτό σαν μια κακοτυχία του και σαν συνέπεια της κακοκεφαλιάς του, με την ίδια εύθυμη εγκαρτέρηση και το ίδιο ειρωνικό του κέφι. Ο Χατζηαβάτης: Ο τύπος του ραγιά που ζει ακόμα με την ανάμνηση της τουρκοκρατίας. Παμπόνηρος, ανήσυχος για όλα, αδύνατος, δειλός, κόλακας και γαλίφος, κυρίως απέναντι στους ισχυρούς. Προσποιείται τον μισοκακόμοιρο ενώ ο νους του δουλεύει και ειδικά στις βρωμοδουλειές. Από την άλλη πλευρά, εκπροσωπεί τον τύπο του βιοπαλαιστή αστού. Το επάγγελμά του είναι τελάλης, μεσίτης και ταχυδρόμος που εκτελεί παραγγελίες του μπέη και του πασά. Ωστόσο είναι ευγενικός, αξιοπρεπής και αξιόπιστος. Οικογενειάρχης, αν και δεν παρουσιάζεται αυτό ποτέ στη σκηνή, είναι πιο μορφωμένος κοινωνικά από τον Καραγκιόζη και γνωρίζοντας καλύτερα τον κόσμο προσπαθεί πάντα να διορθώνει τον φίλο του ή να τον δασκαλεύει. Ο Μπέης: Αντιπροσωπεύει τον εύπορο αστό και γενικά τον άνθρωπο της ανώτερης κοινωνικής τάξης. Είναι καλός οικογενειάρχης, ηθικός και συνήθως δίνει παραγγελίες στον Χατζηαβάτη για διάφορες υποθέσεις του, χρησιμοποιώντας τον σαν τελάλη ή μεσίτη και ξεκινώντας μ'αυτόν τον τρόπο την πλοκή της υπόθεσης. Ο Διονύσιος: Σατυρίζει τον τύπο του ξεπεσμένου αριστοκράτη από την Ζάκυνθο ή απλά του φαντασιόπληκτου ζακυνθινού που πιστεύει πως κατάγεται από αρχοντική και πλούσια οικογένεια. Είναι όμως αξιοπρεπής, πολιτισμένος, αγαθός, ομιλητικός και εξαιρετικά γρήγορος στην ομιλία του όπως και οι συντοπίτες του. Ειναι καλοντυμένος, φορά ψηλό καπέλο και παρασύρεται εύκολα στις κατεργαριές του φίλου του, Καραγκιόζη. Ο Εβραίος: Το όνομά του είναι Σολομών ή Σολωμός, όπως τον αποκαλεί ο Καραγκιόζης. Είναι χαρακτήρας εμπόρου της πόλης και συγκεκριμένα της Θεσσαλονίκης, αρκετά πλούσιος, πολύ τσιγγούνης, πονηρός και δειλός. Σαν φιγούρα είναι πολύ ευχάριστη γιατί είναι δεμένος σε δυο μεριές και όταν χορεύει κουνιέται η μέση και το κεφάλι του σαν να είναι "ξεβιδωμένος", με αποτέλεσμα να γελάνε οι θεατές. Ο Μορφονιός: Ονομάζεται Ζαχαρίας, είναι νάνος με πελώριο κεφάλι και μακριά μύτη γι'αυτό μιλάει και μ'αυτή. Είναι καλοαναθρεμμένος και πολύ λιγόψυχος, έτσι, όταν τον φοβερίζει ο Καραγκιόζης λιποθυμάει. Μπαρμπα - Γιώργος: Εκπροσωπεί τον βουνίσιο έλληνα, τον γνήσιο ρουμελιώτη που ο χαρακτήρας του παρέμεινε αδιάφθορος μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Είναι τύπος αγαθός, ηθικός και δυνατός. Καμαρώνει που είναι θείος του Καραγκιόζη και γι'αυτό του προσφέρει στοργικά την προστασία του. Ο Σταύρακας: Ντυμένος κουτσαβάκικα, ο Σταύρακας, έχει θεωρία παλληκαρά αλλά συνέχεια τρώει ξύλο. Είναι ψεύτης, καυχησιάρης και ονομάζεται Σταυράκης Τζίμης από τον Περαία. Ο Πασάς: Είναι ο εκπρόσωπος της τούρκικης εξουσίας και την επισημότητά του την εκδηλώνει με το σοβαρό, αυστηρό ύφος του και με τον στόμφο της ομιλίας του. Είναι επιβλητικός, με πλούσιο ντύσιμο και δεν τραγουδάει ποτέ όπως τα άλλα πρόσωπα του θιάσου επειδή θεωρείται αξιοσέβαστος. Ο Βεληγκέκας: Αντιπροσωπεύει την εκτελεστική εξουσία της δημόσιας τάξης. Είναι τουρκαλβανός στην καταγωγή, κουτός, απολίτιστος, λιγόλογος και μιλά άσχημα τα ελληνικά με ανάμικτες αρβανίτικες και τούρκικες εκφράσεις. Γνωρισαμε την Ιστορια του «Λαικου Θεάτρου», του Θεάτρου Σκιών, και των ανθρώπων του! Ένα Μεγάλο κομμάτι της ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ μας, που χάνεται σιγά σιγά. Τα στοιχεία της έρευνας μου, τα πήρα από το Σπαθαρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών του Δήμου Αμαρουσίου!

24 σχόλια:

Theodore είπε...

Χαιρετω.
Διαβασα το κομματι και σκεφτηκα μηπως υπαρχουν τα εργα του Σπαθαρη σε DVD, η σε βιντεο, γιατι σε βινυλια, τα εχω ολα.
Υπαρχει ενα παιδακι και θα ηθελα να αρχισω να του τα δειχνω, αν και ειναι μονο 3 χρονων.
Εχεις τιποτα υπ οψιν σου;

Ανώνυμος είπε...

Δυστυχως δεν υπαρχει τιποτα απο Ευγενιο Σπαθαρη σε dvd μονο πειρατικα dvd που πωλουνται στο κεντρο της Αθηνας. Υπαρχει σχεδιο να ξεχαστουν ολα αυτα, αλλωστε το βλεπουμε και στη τηλεοραση με τη προβολη βλακωδων κινουμενων σχεδιων και εκπομπων.

Theodore είπε...

Καλα,κι αυτος ο ανθρωπος,δεν καταλαβαινει,οτι θα φυγει και δεν θα υπαρχει τιποτα,εκτος απο το αρχειο της ΕΡΤ,που στο μελλον,ολο και καποιος μαλακας,θα το κανει ποδοσφαιρικους αγωνες,οπως παλαιοτερα;

Ανώνυμος είπε...

Ακριβως ετσι εχουν τα πραγματα, εγω ετυχε σε μαγαζι κοντα στην Ομονοια να βρω 2 αυθεντικες βιντεοκασσετες του Σπαθαρη παραγωγης 1985 με 4 παραστασεις έκαστη στα 8 ευρω η καθεμια, και απορω πως κανεις δεν ετυχε να ασχοληθει και να παρει αυτο το υλικο να το καθαρισει ψηφιακα και να το βγαλει σε DVD, ειναι τραγικο πως δεν εχουν κανει ακομα τιποτα... Ξερουν μονο απο τις εφημεριδες να βγαζουν ο,τι μπουρδα γουσταρουν σε DVD..Και κανεις δεν αντιδρα για αυτη την τραγικη καταληξη της τηλεορασης που αποβλακωνει τα παιδια και τη κοινωνια προβαλλονυας ανηλεως κακεκτυπα και προωθωντας μαζικα εκπομπές-σκουπιδια.. Ετυχε να μιλησω με καποιον που γνωριζε εναν μεσα απο την ΕΡΤ το καιρο που ψηφιοποιουσαν το αρχειακο υλικο και ρωτησε γιατι δεν προβαλλουν ξανα Καραγκιοζη και αυτοι απαντησαν πως δε θελουν.. Φαινεται πως η Νεα Εποχη δεν επιτασσει τετοιου ειδους προγραμματα πλεον.. Αλλα στο χερι του καθενος ειναι να αλλαξουν ολα αυτα.. Ειναι μια πολιτιστικη κληρονομια το θεατρο σκιων, πρεπει να το προστατεψουμε.

Ανώνυμος είπε...

Ο κυριος Σπαθαρης νοσηλευεται στο ΚΑΤ μετα απο ατυχης πτωση απο σκαλες και ειναι σε κρισιμη κατασταση. Ας ευχηθουμε ολοι να νικησει τη μαχη. Αυριο η εφημεριδα τα ΝΕΑ δινει ενα ειδικο βιβλιο με τη πορεια του μεγαλου καλλιτεχνη μαζι με dvd με τις ιστοριες του Καραγκιοζη.

Theodore είπε...

Και κατα διαβολικη συμπτωση,αυριο τα ΝΕΑ,βγαζουν τα DVD και βιβλια απο το εργο του.
Καλιο αργα,παρα ποτέ.

Ανώνυμος είπε...

Η μονη ενσταση που εχω ειναι πως περιμεναν απο μια εφημεριδα για να τα βγαλουν σε dvd ενω επρεπε να κυκλοφορουν κανονικα σε καταστηματα.. Σημερα παρελαβα στα χερια μου το πρωτο dvd με 3 επεισοδια απο την εκπομπη που εκανε στην ΕΡΤ το 1987 ο κυριος Σπαθαρης. Τα επεισοδια ειναι "ο Καραγκιοζης γραμματικος" φουρναρης και γιατρός. Το επομενο Σαββατο εχει τον Αθανασιο Διακο το Καπεταν Γκρη και το Καραγκιοζη στο Αλβανικο μετωπο του '40. Τα υπολοιπα ειναι οι Βατραχοι του Αριστοφανη ο Μεγας Αλεξανδρος και το καταραμενο φιδι και η Ιφιγενεια εν Αυλιδη. Το τελευταιο dvd εχει την "Οδύσσεια". Ηταν ευχης εργον που βγηκαν ολα αυτα εστω και τωρα, ποσο μαλλον οταν η τηλεοραση ολοενα και χειροτερευει..

Theodore είπε...

Περυσι,ειχα παρει τηλ την κορη του,στο Μουσειο στο Μαρουσι,και τη ρωτησα για το αν υπηρχαν στο εμποριο,και μου ειπε οχι.
Μου ειπε ακομη,πως μπορουσα να βρω καποια,στη μαυρη,αλλα δεν μπορεσα.

Ανώνυμος είπε...

Ειναι θλιβερο που δεν φιλοτιμηθηκε κανεις να βγαλει σε αξιοπρεπες dvd τις ιστοριες του Καραγκιοζη του κ.Σπαθαρη. Πρεπει σε αυτη τη χωρα απο μια εφημεριδα να βγαινουν καποια πραγματα? Τοσο ξεφτιλα ειμαστε δηλαδη? Υπαρχουν πολλα διαμαντια στο αρχειο της ΕΡΤ που τα καθικια τα εχουν διαγραψει. Οπως ενα παλιο ντοκυμαντερ τις δεκαετιας του '80 με τον ιδιο τον κ.Σπαθαρη να δειχνει πως φτιαχνεται η φιγουρα και να κανει περιηγηση σε ενα μικρο μουσειο που ειχε τοτε ανοιχτο μονο για τους φιλους του. Στην ΕΡΤ υπαρχει τεραστιο αρχειο περι θεατρου σκιων απο εκπληκτικες εκπομπες εκτος του κ.Σπαθαρη οπως το "Χρονια συντροφια με το Καραγκιοζη" του 1987 με το θαναση Σπυροπουλο, η σειρα "Καραγκιοζης" τη περιοδο '89 '90, και τα "Κολλητηρια" γυρω στα μεσα της δεκαετιας του '80. Ντροπη τους που τα θαψανε. Δειτε τα χαλια του παιδικου προγραμματος στην ΕΡΤ. Αισχος τους.

Theodore είπε...

Μα ρωτησανε την ΕΡΤ ,γιατι δεν τα βαζει τα εργα να τα βλεπουμε,και ειπαν,δεν θελουμε.
Αλλα τις Αμερικανικες μαλακιες,τις βαζουνε αμεσως.Τα καθικια.

Ανώνυμος είπε...

Και το τραγικο ειναι πως εμεις τους πληρωνουμε κιολας. Ειδαμε τα χαλια της υπολοιπης ελληνικης τηλεορασης ειδικα το καναλι Alter και Star που εχουν φτασει στον αποπατο της ξεφτιλας της βρωμας και της ακαταπαυστης ανοησιας που προβαλουν μεσω των εκπομπων και ειδησεων τους. Ταιζουν το μεσο ελληνα καθημερινα με κουτοχορτο. Το internet εγινε η ταφοπλακα για το σαπιο συστημα που κυριαρχει στη ελληνικη τηλεοραση. Στον ελληνικο κυβερνοχωρο κυριαρχουν φωνες κατακραυγης για ολα αυτα τα χαλια. Πρεπει να γυρισουν ολοι τη πλατη στη τηλεοραση.

Ανώνυμος είπε...

Αξιζει να αναφερουμε πως το περιοδικο για υποψηφιους η νεους γονεις 0-6 ηδη απο τον Απριλιο μαζι με καθε τευχος βαζει DVD με τις ιστοριες του Καραγκιοζη απο το μεγαλο Καραγκιοζοπαικτη Θαναση Σπυροπουλο οταν επαιζε στην ΕΡΤ2 το 1987 με την εκπομπη "Χρονια συντροφια με το Καραγκιοζη". Ηδη κυκλοφορει το 2ρο dvd με το εργο "Ο Καραγκιοζης στο διαστημα" που ειναι κυριολεκτικα εκπληκτικό με ολη τη σημασια της λεξης. Ειναι συλλεκτικα αυτα τα dvd και δε πρεπει να λειπουν απο κανενα που αγαπαει αυτη τη λαικη μας τεχνη.

Theodore είπε...

Για ποιο περιοδικο λες;

Ανώνυμος είπε...

Το περιοδικό ονομάζεται "0-6" (μηδεν έξι) υπάρχει και ομωνυμο καναλι, και προοριζεται για υποψηφιους και νεους γονεις. Ζητηστε την ειδικη συλλεκτικη εκδοση του 0-6 με το DVD του Καραγκιοζη. Πολυ καλη κινηση απο το κυριο Σπυροπουλο. Επειδη ειχα τη τυχη να παω στο θεατρακι του στο Γαλατσι πριν απο μερικες εβδομαδες μου ειπε πως το αρχικο φιλμ απο την εκπομπη το εχει κρατησει εκεινος και στην ΕΡΤ εδεινε της κοπιες και ετσι το υλικο ευτυχως δε χαθηκε. Το μονο κακο ειναι πως εχουν κοψει τη πολυ ωραια εισαγωγη που ακουγεται το τραγουδι "Ειμαι εγω ο Καραγκιοζης" που το τραγουδα ο μεγαλος καραγκιοζοπαικτης Φριξος Γαζεπιδης. Μαλιστα στο 2ρο DVD του περιοδικου με το εργο "Ο Καραγκιοζης στο διαστημα" φανηκε μολις 1 δευτερολπετο απο την αρχη της εισαγωγης της εκπομπης καπου στη μεση του εργου και αυτο εγινε μαλλον λογω λαθους στο μονταζ αφου ηθελαν να τη βγαλουν τελειως.

Μπουλμπουτζής Γιάννης είπε...

Παίδες λέτε πολλά και σημαντικά πράγματα. Δυστυχώς, τη δεκαετία του 80... γεννήθηκα, οπότε μόνο αχνές εικόνες θυμάμαι από τις τηλεοπτικές παραστάσεις Καραγκιόζη της εποχής εκείνης. Ψάχνω εδώ και κάποια λίγα χρόνια και δεν βρίσκω πολύ υλικό. Έχουν ανεβεί αρκετές τηλεοπτικές παραστάσεις του Σπαθάρη σε torrent, αλλά το ότι έπαψαν να προβάλλονται απ' την ΕΡΤ είναι αίσχος και ντροπή μας. Και ο τρόπος που προβάλλονται απ' το κανάλι της Βουλής ακριβώς αυτό αποδεικνύει, ότι τα έχουν για σαβούρα που γεμίζει το πρόγραμμα. Τι να πει κανείς! Επίσης, τον περσινό Φεβρουάριο και Μάρτιο κυκλοφόρησαν VCD με τον Ελεύθερο Τύπο από την τηλεοπτική σειρά "και μιλάει, και λαλάει" του σωματείου των καραγκιοζοπαιχτών, αλλά σε άθλια μορφή, με τίτλους απαράδεκτους και χωρίς καν να αναφέρονται τα ονόματα των καλλιτεχνών!!! Τέλος πάντων, απ' το ολότελα... Πάντως ήλπιζα τις σειρές αυτές να τις δω στο διαδικτυακό αρχείο της ΕΡΤ και σε προσεγμένα DVD στη Ραδιοτηλεόραση, όπως έγινε με ένα σωρό παλιές σειρές της ΕΡΤ, και όχι σε άλλες εφημερίδες. Δεν τα έχουμε για ξεπούλημα!!!

ΥΓ: Ψάχνω απεγνωσμένα! Αν έχετε υλικό ας επικοινωνήσουμε για ανταλλαγές.
Επίσης, μου μπήκε μια σκέψη να κάνω κάποιο forum για το θέατρο σκιών, αλλά δεν γνωρίζω και πολλά πράγματα. Ακούω ιδέες!

Γιάννης είπε...

Στη βράση κολλάει το σίδερο!!!

Ήταν να μη μου μπει η ιδέα. Όσοι θέλετε, ελάτε να μοιραστούμε απόψεις, εμπειρίες και υλικό πάνω στο θέατρο σκιών σε ένα σχετικό νεογέννητο forum που μόλις ετοίμασα. Θα το βρείτε εδώ: karagiozis.forumgreek.com
Μην κολλάτε! Κι εγώ απλός φίλαθλος είμαι και όχι καραγκιοζοπαίχτης! Απλά λατρεύω τις παραδοσιακές τέχνες...

(Εγώ έγραψα και το παραπάνω μήνυμα. Απλώς τώρα επιμελήθηκα λιγάκι το προφίλ μου.)

Ανώνυμος είπε...

Ναι γνωριζω τα vcd του Ελευθερου τυπου απο την εκπομπη "Και μιλαει και λαλαει". Επειδη τυχαινει να γνωριζω Καραγκιοζοπαικτη έμαθα πως τους έκαναν μηνυση στην εφημεριδα για τον απαραδεκτο τροπο που τα παρουσιασαν. Μαλιστα ειχαν συμφωνησει να βγαλουν περισσοτερα vcd καθως ειχαν αγορασει και το 2ρο κυκλο της εκπομπης.. Οπως ελεγα καισε προηγουμενα σχιλια μου απορω γιατι τοσο θαψιμο απο τη τηλεοραση στο Καραγκιοζη.. Μια εταιρια δε φιλοτιμηθηκε να βγαλει τοσες αξιολογες τηλεοπτικες εκπομπες σε dvd? Ειναι τραγικο αυτο που σερβιρει η ελληνικη τηλεοραση στα παιδια σημερα.. Σοβαρό εγκλημα.. Ο,τι πιο ανηθικο και αισχρο το προβαλλει ανηλεως ακομα και σε ωρες που θεωρουνταν ασφαλεις.. Ντροπη τους.. Οσο για το νεο forum θα το διαφημισω και θα γινει αναρπαστο πολυ συντομα.. εχω να προσφερω και πολυ υλικο..

Theodore είπε...

Rωτησαν καποτε την ΕΡΤ γιατι δεν βαζει,και απηντησε,"δε θελουμε".

Ανώνυμος είπε...

Nαι εγω το εχω γραψει και σε παλαιοτερο σχόλιο αυτο. Εχω γνωστό Καραγκιοζοπαίκτη και μου ειχε πει περσυ οτι ψηφιοποιουσαν το αρχειο της ΕΡΤ και ο Καραγκιοζοπαικτης αυτος ειχε καποιο γνωστο απο εκει μεσα και του ειπε πως οντως δε θελουν να βαλουν. Ετσι απλά. ΜΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΛΑΜΟΓΙΑ ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΤΗΣ ΕΡΤ? Ξεφτύλα οι ανθρωποι.. Σας περιμενουμε ολους στο νεο forum του Καραγκιοζη, θα το γνωστοποιησω σε πολλους Καραγκιοζοπαικτες (Σε μερικους το εχω κανει ηδη) οτι λειτουργει.

Ανώνυμος είπε...

Tα μονα παιδικα προγραμματα στην ΕΡΤ ειναι το γερασμενο Ουράνιο τόξο και κατι ξενερωτα αμερικανικα κινουμενα σχεδια.. που παμε ρε παιδια? Εξαφανισαν το Καραγκιοζη σκοπίμως.. Μερα μεσημερι τα παιδια μας βλεπουν προγραμματα με ατομα που χρειαζονται ψυχίατρο... Για να μην αναφερω ονοματα και εκπομπες..

Theodore είπε...

Και γιατι να μην αναφερεις;Τι εγινε;Εχουμε δικτατορια και δεν το πηρα χαμπαρι;

Ιωάννης Χριστοφορίδης είπε...

Θα πω και ονοματα λοιπον και εκπομπες.. Π.χ. η εκπομπη "showbiz news" με εκεινο τον ανοητο που δειχνει ολο ημιγυμνες σε σκηνες που αγγιζουν τα ορια του σοφτ πορνο και ολα αυτα μερα μεσημερι... Στις ελληνικες σειρες που βγαζουν φτηνοβλαχο-πόπ απόφθεγμα με τη παντελως βλακωδη νοοτροπια τους. Σε ολες τις κατινοεκπομπες που σα τα ζιζανια ξεφυτρωνουν απο δω και απο κει, προβαλλοντας τον καθε ανωμαλο ανόητο και ανηθικο ανηλεώς. (Λαμπίρη, κους κους και λοιπα) Εμεις δεν εχουμε φωνη να φωναξουμε ΦΤΑΝΕΙ ΠΙΑ σε ολη αυτη τη λαιλαπα που μαστιζει αυτο το βρωμερο κουτι? Εγω προσωπικα εχω κυρηξει πολεμο εναντιον τους.. Και δε θα σταματησω μεχρι να παρουν ποδι ολοι αυτοι οι λαμογιαρηδες απο τη τηλεοραση.. Εβλεπα πριν λιγες μερες στο site του αρχειου της ΕΡΤ την εκπομπη θεατρου σκιων "Και μιλαει και λαλαει" και επαθα απιστευτο σοκ σκεπτομενος οτι καποτε αυτο το διαμαντι προβαλλοταν κανονικα στη τηλεοραση.. τοτε που δεν υπηρχαν ολοι οι ανοητοι και βρωμιαρηδες στην ελληνικη TV.

Theodore είπε...

...Και πουστηδες και πουστηδες.

Ανώνυμος είπε...

Καλησπερα. Ειμαι ο ιδιος ανωνυμος που εγραφε και τα σχόλια περι θεάτρου σκιων απο το 2009! Τυχαια ξαναβρηκα το blog και ειπα επειτα απο 3 χρονια απουσιας να ξανασχολιασω το θεμα! 3 χρονια απο το θανατο του μεγάλου Ευγένιου Σπαθάρη λοιπόν και του Μανθου Αθηναίου.. Τι εχει αλλαξει απο το 2009? Τα πράγματα για το ελληνικο θεατρο σκιων πανε προς το καλυτερο η προς το χειροτερο? Η νεα εποχη στην ελληνικη τηλεοραση επιβάλλει ως μοδα τα Τούρκικα σηριαλ.. Η Unesco κατωχήρωσε τη φιγούρα του Καραγκιόζη με Τούρκικη ταυτότητα.. Το κρατος ουτε καν το παλεψε! Και το θεατρο σκιων επαψε πια να προβάλλεται παντελώς απο την ελλληνική τηλεοραση με ΜΟΝΗ εξαίρεση το Kontra channel και το HIGH TV.. (Κανάλια με χαμηλη τηλεθεαση και οχι τοσο γνωστά) Η οργη μου για ολα αυτα ειναι αβυσσαλέα..