ΒΙΒΛΙΟΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΟ κώδικας του Αρχιμήδη

Τα μυστικά του πιο σπουδαίου παλίμψηστου στον κόσμο

ΡΕΒΙΛ ΝΕΤΣ – ΓΟΥΙΛΙΑΜ ΝΟΕΛ

Μετάφραση: Τεύκρος Μιχαηλίδης

ISBN: 978-960-221-397-1Διαστάσεις: 23Χ16 Σελίδες: 345 Έκδοση: Νοέμβριος 2007

Πληροφορίες και σχόλια:

Ο Ρεβίλ Νετς δεν πίστευε στα μάτια του όταν άνοιξε το e-mail του μια μέρα του 1998.

Καιρό τώρα ετοίμαζε μια νέα μετάφραση και έκδοση όλου του έργου του Αρχιμήδη, και η σημαντικότερη πηγή κειμένων που του έλειπε ήταν ένα γνωστό αλλά χαμένο βυζαντινό παλίμψηστο.

Το ηλεκτρονικό γράμμα έλεγε ότι το πολύτιμο αυτό χειρόγραφο είχε αίφνης εμφανιστεί. Και ήταν έτοιμο να βγει σε δημοπρασία των Κρίστις στη Νέα Υόρκη...

Στον Κώδικα του Αρχιμήδη, ο Νετς, μαζί με τον Γουίλιαμ Νοέλ, έφορο του μουσείου στο οποίο κατέληξε το παλίμψηστο μετά την αγορά του έναντι 2.000.000 δολαρίων από άγνωστο πλειοδότη (σημειωτέον ότι στη δημοπρασία πήρε μέρος χωρίς επιτυχία και το ελληνικό κράτος), παρακολουθούν το απίστευτο ταξίδι αυτού του αρχαίου κώδικα από τη γέννησή του σ' ένα μοναστήρι της Κωνσταντινούπολης και την εξορία του στους Αγίους Τόπους και στην εμπόλεμη Ευρώπη, μέχρι την πρόσφατη επανεμφάνισή του στις ΗΠΑ.

Στη διαδρομή αυτή, έχοντας ανακυκλωθεί σαν προσευχητάριο γραμμένο πάνω στο αρχαίο κείμενο, υπέστη σοβαρές φθορές και έμεινε ξεχασμένο σε βιβλιοθήκες και υπόγεια.

Σήμερα, χάρη σε μια εντυπωσιακή διεθνή συνεργασία που περιλαμβάνει συντηρητές χειρογράφων, ειδικούς της ηλεκτρονικής απεικόνισης, κλασικούς φιλολόγους και σύγχρονους μαθηματικούς, τα χαμένα κείμενα και σχεδιαγράμματα του Αρχιμήδη έρχονται επιτέλους στο φως.

Όπως προκύπτει από το βιβλίο, τμήματα του Κώδικα που μπόρεσαν να διαβαστούν για πρώτη φορά δείχνουν ότι ο Αρχιμήδης είχε μια αντίληψη του «απείρου» που ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του, ήταν δε ο πρώτος ο οποίος ασχολήθηκε σοβαρά με τη συνδυαστική.

Όπως υποστηρίζει ο Νετς, αν το μαθηματικό του έργο, που τώρα αποκαλύπτεται σ' όλο του το εύρος και το βάθος, προστεθεί στις πιο γνωστές συμβολές του στη φυσική και τη μηχανική, γίνεται ολοφάνερο ότι ο Αρχιμήδης είναι «ο πιο σημαντικός επιστήμονας που έζησε ποτέ». « .

Η κατάσταση του χειρογράφου δεν είναι καθόλου καλή.

Στην πραγματικότητα η κατάστασή του ήταν κακή ήδη την εποχή που το μελέτησε για πρώτη φορά ο Χάινμπεργκ, στις αρχές του 20ού αιώνα . . .

Σήμερα όμως το χειρόγραφο διαβάστηκε στο σύνολό του, χάρη στη βοήθεια που πρόσφερε η σύγχρονη τεχνολογία. Χρησιμοποιήθηκε ένας συνδυασμός διαφόρων τεχνικών.

Εξελιγμένες τεχνικές ψηφιακής φωτογράφησης (πολυφασματική απεικόνιση, απεικόνιση φθορισμού ακτίνων Χ), τεχνικές επεξεργασίας και βελτιστοποίησης της ψηφιακής εικόνας, ενώ σχεδιάστηκε και ένα ειδικό λογισμικό αναγνώρισης χαρακτήρων (ΟCR).. . .

Τρία από τα επτά κείμενα του Αρχιμήδη που περιέχει το παλίμψηστο δεν ανευρίσκονται σε κανένα άλλο από τα γνωστά χειρόγραφα του Αρχιμήδη, και αυτό ακριβώς είναι που καθιστά ανεκτίμητη την αξία του.

Αν δεν υπήρχε το παλίμψηστο, δεν θα γνωρίζαμε τα εν λόγω έργα του Αρχιμήδη και επομένως η εικόνα που θα είχαμε για την επιστημονική προσωπικότητά του θα ήταν περιορισμένη και ατελής.» Aπό συνέντευξη στο Focus του Γιάννη Χριστιανίδη, επίκουρου καθηγητή στο τμήμα Μ.Ι.Θ.Ε. του Πανεπιστημίου Αθηνών

Παγίως η αναψηλάφηση υπολειμμάτων δεν είναι «γκλαμουράτη» δουλειά.

Ακόμη και αν δεν αναφερόμαστε σε ρακοσυλλέκτες, πόσοι ανατόμοι, αναστηλωτές μνημείων, συντηρητές χειρογράφων κ.ο.κ. κερδίζουν έστω και ένα πεντάλεπτο δημοσιότητας στη σταδιοδρομία τους;

Αλλάζουν όμως τα πράγματα όταν το έργο τους πρωταγωνιστεί σε μια σημαντική αποκάλυψη. Από την πρώτη έκδοση της «Ανατομίας ενός εγκλήματος» ως τις πρόσφατες τηλεοπτικές σειρές με ντετέκτιβ «κομπιουτεροανατόμους», το κοινό κρατάει την αναπνοή του για τη λύση του αινίγματος.

Εν προκειμένω η περίπτωση εντάσσεται απόλυτα σε αυτή τη συνταγή επιτυχίας. Ο μελετητής αρχαίων κειμένων Ρεβίλ Νετς και ο έφορος μουσείου Γουίλιαμ Νοέλ συνέγραψαν ένα καταπληκτικό θρίλερ αναδόμησης του παρελθόντος.

Αυτό το επίτευγμά τους θα ήταν από μόνο του αρκετό για να σας πούμε «διαβάστε το». Ωστόσο για τους εδώ αναγνώστες το θέμα τους είναι τέτοιο που προκαλεί ρίγη συγκίνησης. Πρόκειται για την πιο σημαντική νέα προσθήκη στα όσα γνωρίζαμε για το επίπεδο διανόησης των αρχαίων προγόνων μας. Και μάλιστα για τον συγκλονιστικότερο επιστήμονα όλων των εποχών, τον Αρχιμήδη.Ο «συγκλονιστικότερος», ο «μεγαλύτερος»...

Σας φαίνεται υπερβολική η δήλωση; Δεν θα είναι όταν τελειώσετε την ανάγνωση αυτού του βιβλίου.

Διότι η επιτυχία των συγγραφέων είναι τριπλή:

Στο ένα επίπεδο κρατούν εναργή την προσοχή μας με την απίστευτη περιπέτεια ενός πακέτου χειρογράφων ανά τους αιώνες και τις χώρες. Ποιος κατέγραψε τα ευρήματα του σοφού των Συρακουσών; Ποιος τα έκλεψε; Ποιος τα μετέγραψε;

Ποιος τα βρήκε; Ποιος τα πρωτοδιάβασε;

Ποιος τα πούλησε; Ποιος τα αγόρασε;.. Σε δεύτερο επίπεδο, μας συγκινούν με την επιμονή και την επιμέλεια που δείχνουν - αυτοί, οι «κουτόφραγκοι» - στο να εξιχνιάσουν γράμμα προς γράμμα και λέξη προς λέξη το τι κρύβεται κάτω από τα αλλεπάλληλα στρώματα γραφής (παλίμψηστο γαρ). Μια πραγματική επιστημονική και τεχνολογική οδύσσεια για να διαβάσουν σωστά τους Ελληνες... Και έπειτα, στο τρίτο επίπεδο, μας συγκλονίζουν με τα όσα γράφουν για τον Αρχιμήδη. Τα όσα ανακαλύπτουν και μας αποκαλύπτουν, σιγουρεύουν τα υπερθετικά που αρμόζουν στον άνδρα. Μια διάνοια αξεπέραστη, ένας εξερευνητής ακαταμάχητος. Ανίκητος εδώ και 21 αιώνες!Οπως προκύπτει από τα επτά κείμενα του Αρχιμήδη που βρίσκονται στον «Κώδικα» και μπόρεσαν να διαβαστούν για πρώτη φορά, ο Αρχιμήδης είχε μια αντίληψη του «απείρου» που ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του και ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε με τη συνδυαστική. Οπως υποστηρίζει ο Νετς, αν το μαθηματικό του έργο προστεθεί στις πιο γνωστές συμβολές του στη φυσική και στη μηχανική, γίνεται ολοφάνερο ότι ο Αρχιμήδης είναι «ο πιο σημαντικός επιστήμονας που έζησε ποτέ».... Ισως τώρα νιώθετε ότι χάσαμε περισσότερα από όσα νομίσαμε όταν ο Ευάγγελος Βενιζέλος δεν μπόρεσε το 1998 να κερδίσει τη δημοπρασία του παλίμψηστου. Ωστόσο δεν χάσαμε τίποτε. Το ίδιο το παλίμψηστο είναι ένα θλιβερά σαρακοφαγωμένο «υπόλειμμα». Αλλά η παραχώρησή του στην «επιστημονική ανατομία» και η γνώση που ξεπήδησε από την ψηφιακή ψηλάφησή του αντιστάθμισαν υπέρμετρα την «απώλεια». Η ανθρωπότητα ολόκληρη κέρδισε από τη νέα γνώση. Εμείς, οι Ελληνες, ας διαβάσουμε αυτή την υπέροχη παρακαταθήκη (με την εξαίρετη μετάφραση του Τεύκρου Μιχαηλίδη) και ας ρουφήξουμε την έμπνευση που τόσο μας λείπει!ΥΓ.: Επεξηγηματικά κείμενα και φωτογραφίες για τον παλίμψηστο «Κώδικα του Αρχιμήδη» θα βρείτε στον ειδικό δικτυακό τόπο που διατηρεί για αυτόν ο Νοέλ: http://www.archimedespalimpsest.org/ ΤΑΣΟΣ ΚΑΦΑΝΤΑΡΗΣ, Το ΒΗΜΑ, 17/02/2008