ΜΑΝΟΣ ΛΟΙΖΟΣ

Η μικρή αυτή αναφορά, έρχεται με μια μικρή καθυστέρηση, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ξέχασα τον ΜΑΝΟ.
Δεν ξεχνιούνται τέτοιοι άνθρωποι, τέτοιοι μεγάλοι ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ, που σημάδεψαν με το μουσικό τους «ύφος» το Ελληνικό πεντάγραμμο, ένα πεντάγραμμο που βάλλεται καθημερινά από ένα σωρό ξενόφερτα «διασκευασμένα ηλεκτρονικά σκουπίδια»!
Ναι, έτσι κατάντησε η μουσική μας.
Ο Λοιζος, με τις «ανησυχίες» του, σηματοδότησε ένα διαφορετικό μουσικό άκουσμα.
Όταν πρωτοακουσα το 77 (αν θυμάμαι καλά) τα «Τραγούδια του Δρόμου» (δουλειά του 1974), συγκλονίστηκα από την απλή, αλλά πολύ ΔΥΣΚΟΛΗ μελωδία που υπέγραφε ο Μάνος Λοιζος!
Ήμουν σε μια ηλικία που ίσως ήταν νωρίς για να καταλάβω το «στρατευμένο» (κατά πολλούς) τραγούδι, ήταν όμως η πλέον κατάλληλη για να διαμορφώσω τις δικές μου μουσικές «ευαισθησίες»!
Ο Μάνος, έδινε ΨΥΧΗ στην μουσική του, και με την δική του ψυχή, αγκιζε, και αγκιζει τις δικές μας.
Ας δούμε τι είχαν πει για τον Λοιζο, σημαντικές μορφές των γραμμάτων, και των τεχνών της χώρας μας.

«Ο Μάνος Λοιζος είναι απ’ τις σημαντικότερες δυνάμεις του νεοελληνικού τραγουδιού. Η μουσική του, οικεία, φιλική, μας κερδίζει απ’ το πρώτο της άκουσμα, σύμφωνα με ένα πλατυτατο κοινωνικό συναίσθημα που περιλαμβάνει και το δικό μας. Δεν επιζητεί ποτέ να εκπλήξει. ……..
Το 1972, όταν γύρισα από απ’ την εξορία ήρθε δυο φορές σπίτι μου με την κιθάρα του. Έπαιξε και τραγούδησε πολλά τραγούδια του απ’ τις μεταφράσεις μου των ποιημάτων του ΧΙΚΜΕΤ……..
Ένας Μάνος Λοιζος, ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΞΕΧΝΙΕΤΑΙ…….»
Αυτά, και άλλα πολλά είπε για τον Μάνο Λοιζο ο μεγάλος μας ποιητής, ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ!
«Είχα την ευτυχία και τη χαρά να συναντήσω τον Μάνο Λοιζο από τα πρώτα του βήματα. Τον θυμάμαι στο σπίτι μου στη Νέα Σμύρνη, να κάθεται απέναντι μου ώρες αμέτρητες καθώς οι συζητήσεις μας δεν είχαν τελειωμό……..
Τα πρώτα του τραγούδια είχαν κιόλας τη σφραγίδα της αγνότητας, του αληθινού, του πηγαίου, της γένεσης.

Ο Λοιζος δεν κατασκεύαζε. Και αν το ήθελε, δεν θα μπορούσε.

Γεννούσε.

Κι αυτό γιατί έτσι το ένιωθε…..
Τρυφερός και καλός γινόταν ακόμα πιο τρυφερός και πιο καλός μέσα στην προσπάθεια, τις δοκιμασίες στον αγώνα.

Κι αυτή η ευγένεια της ψυχής, μπορεί να γίνει τραγούδι τρυφερό, καλό ευγενικό.
Δεν ήταν πλατάνι η βαλανιδιά.

Ήταν μια πλαγιά πολύχρωμα λουλούδια που έλαμπαν καθώς τα χτυπούσε ο ήλιος. Και θα λάμπουν για πάντα και πιο πολύ όσο θα υπάρχει και θα λάμπει στον κόσμο αυτός ο μοναδικός ήλιος:

Η καρδιά του ανθρώπου»!
ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ.
«Ερωτικός, ανατολίτης, τρυφερός, ευαίσθητος, γαλήνιος, ονειροπόλος και μαζί, μαχητικός και πεισματάρης. Έτσι ήταν ο Μάνος. Με την ψυχή δεμένη στο ταξίδι. Και με το τραγούδι, αίμα στις φλέβες του.
Του άρεσαν οι όμορφες γυναίκες, το καλό κρασί, οι νόστιμοι μεζέδες. Σπάνια θύμωνε. Συνήθως χαμογελούσε. «Είμαι απελπισμένος», έλεγε. Κι έτρεχε να κρυφτεί στο καταφύγιο του: το χιούμορ.
Έπαιζε τάβλι, έπαιζε πόκα. Έπαιζε και με τη ζωή του. Έζησε μόνο 45 χρόνια, που είναι περισσότερα από 90, για πολλούς από μας. Γέρος και σοφός και πολύπειρος και συγχρόνως παιδί, έτοιμο να μαγευτεί από τα χρώματα μιας πεταλούδας»!
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Αυτά τα λίγα, μα τόσο πολλά φίλοι μου, σαν μια μικρή αναφορά μνήμης για τον ΜΑΝΟ!
«Η μέρα εκείνη δεν θα αργήσει
κυνηγημένο μου πουλί!
Σε πήρε κάποτε η δύση
Σε ξαναφέρνει η ανατολή»!

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΧΑΤΖΗΧΡΗΣΤΟΣ

Αλήτη μ' είπες μια βραδιά χωρίς καμιά αιτία

μα του αλήτη η καρδιά δε σου κρατάει κακία!

Είναι καημός, είναι σαράκι, είναι παράπονο, ένα μεγάλο παράπονο, ένα μεγάλο τραγούδι!

Ο ρυθμός του, τα 9/8, η μελωδία, έδεσαν με το στίχο τόσο όμορφα, όσο μόνο ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΧΑΤΖΗΧΡΗΣΤΟΣ μπορούσε να πετύχει!

Ένας από τους κορυφαίους συνθέτες του ρεμπέτικου, μια ξεχωριστή παρουσία στο χώρο αυτών των "παρεξηγημένων" τραγουδιών!

Ο Χατζηχρήστος, γεννήθηκε στο Κοκάριαλι της Σμύρνης το 1901.
Στην Ελλάδα ήρθε το 1922, μετά από πολλές περιπέτειες που πέρασε (δραπέτευσε από τους Τούρκους την ώρα που τον πήγαιναν για εκτέλεση)!

Δεξιοτέχνης μουσικός, έπαιζε μπουζούκι, κιθάρα, πιάνο, και ακορντεόν.

Ο Απόστολος Χατζηχρήστος, πριν ασχοληθεί με το τραγούδι, έκανε το επάγγελμα του οξυγονοκολλητή! Πήρε το δρόμο του επαγγελματία μουσικού στα μέσα του 1933, αφήνοντας την άλλη δουλειά!
Από το ξεκίνημα του, φάνηκε η αξία του σαν μουσικός, πράγμα που τον έκανε απ' την αρχή της καριέρας του να παίζει στα καλύτερα λαικορεμπέτικα συγκροτήματα!

Δούλεψε στα μεγαλύτερα κέντρα της εποχής (Δερέμπεη, Πικίνου, Κατελάνου, στο Δάσος του Βλάχου, στου Μάριου, και αλλού), μαζί με τα μεγαθήρια του τραγουδιού!

Η μουσική του Χατζηχρήστου, είναι έντονα επηρεασμένη από τους "Μικρασιάτικους Ήχους"! Το "ηχόχρωμα" του, έχει κάτι διαφορετικό από των άλλων δημιουργών του ρεμπέτικου!
Έχει μια "γλύκα" η μουσική του, που συνδυάζει τη Σμυρναϊκή, και Πειραιώτικη μουσική σχολή, προσεγγίζοντας τες κάπως διαφορετικά από τον Τούντα, και άλλους!

Χαρακτηριστικό των τραγουδιών του, είναι ο καημός, το παράπονο των ξεριζωμένων της προσφυγιάς, των αδικημένων, το παράπονο για τα βάσανα της ζωής! Εκτός από καταπληκτική μουσική, ο Χατζηχρήστος έγραφε και πολύ καλούς στίχους, ενώ συνεργάστηκε με τον Γιάννη Λελάκη, βάζοντας μουσική σε δικά του τραγούδια!
Ο ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΓΟΥΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ, είχε πει για τον Χατζηχρήστο! "Ο Αποστόλης ήταν πολύ τίμιος. Μπεσαλής, ωραίος συνεργάτης, και κορυφή συνθέτης! Ότι έγραφε, το 'βγαζε απ' το κεφάλι του.

Ταλαιπωρημένος και παραπονιάρης. Αμ, τι ήθελες μετά τόσα βάσανα;

Να χοροπηδά; Ο Αποστόλης με τον Παπαϊωάννου είχαν μαγαζί στη Δραπετσώνα. Δούλεψα μαζί τους!

Ήταν εκεί και ο "Μπιρ Αλλάχ". Μέχρι το 1960 που σταμάτησα, δούλεψα πολλές φορές ακόμα με τον Αποστόλη.
Στου Βλάχου αυτός, εγώ, ο Μπιρ Αλλάχ, ο Στράτος, η Νανά.... Στο "Φοίνικας", στον Πειραιά, που 'ταν πίσω από το θέατρο "Ολυμπία", αυτός, εγώ, ο Μπιρ Αλλάχ, κι ο Μήτσος ο Κινέζος που τον λέγαμε, ο Χρυσίνης, ο Μαρινάκης....

Ο κινέζος είχε μια γλύκα ο μπαγάσας, ήταν ζόρικος κιθαρίστας. Με δυο κουβέντες, ο Αποστόλης ήταν σ' όλα του κύριος! Το ξέρω, γιατί τον έζησα από κοντά"!
Ο Απόστολος Χατζηχρήστος πέθανε στις 5 Ιουνίου του 1959, σε ηλικία 58 χρόνων! Στα 26 χρόνια παρουσίας του στο ρεμπέτικο και λαϊκό τραγούδι, άφησε σε εμάς σαν κληρονομιά τραγούδια "διαμάντια"!

Κλείνοντας το αφιέρωμα στον Χατζηχρήστο, βάζω μερικές γραμμές από ένα πανέμορφο τραγούδι του!

"Σιγά - σιγά φίλε μου τ' αμάξι.

Έφτασε η πεντάμορφη τις καρδιές να κάψει"....

ΑΝΤΩΝΗΣ ΔΙΑΜΑΝΤΙΔΗΣ (ΝΤΑΛΓΚΑΣ)

Κωνσταντινούπολη, κάπου στα 1910, ένας μεγάλος τραγουδιστής μαγεύει τον κόσμο.
Με αφορμή τα όμορφα "τσακίσματα", και τους "κυματισμούς" που είχε στη φωνή, τον φώναζαν...... ΝΤΑΛΓΚΑ!

Ποιον; Τον ΑΝΤΩΝΗ ΔΙΑΜΑΝΤΙΔΗ! Γεννήθηκε στην πόλη το 1892, και πέθανε στην Αθήνα το 1945, Από τα 16 του χρόνια, ασχολήθηκε με το ούτι! Από το 1908, μέχρι το 1917, έπαιρνε μέρος σε γιορτές και πανηγύρια! Από το 1917, μέχρι το 1922, ο Διαμαντίδης εργαζόταν σαν τραγουδιστής στην "πόλη".
Το διάστημα αυτό, τραγουδούσε Μικρασιάτικα, Ευρωπαϊκά, Δημοτικά, Λαϊκά, και Ρεμπέτικα τραγούδια! Το 1922, ήρθε στην Ελλάδα, ενώ ένα χρόνο μετά, το 1923, και για επτά χρόνια , συνεργάστηκε με Σμυρναϊκά , λαϊκά, και ρεμπέτικα συγκροτήματα σαν τραγουδιστής, αλλά και σαν μουσικός!

Την ίδια εποχή, ο "Νταλγκάς" αρχίζει και γράφει δικά του τραγούδια, ενώ από το 1930, μέχρι και το θάνατο του, είχε αντικαταστήσει το ούτι με κιθάρα, ενώ εργαζόταν σε διάφορα κέντρα , ερμηνεύοντας καντάδες, τραγούδια του αξέχαστου "ΑΤΤΙΚ" (Κλέων Τριανταφύλλου), και ρεμπέτικα!
Ο ΝΤΑΛΓΚΑΣ σαν τραγουδιστής άφησε εποχή! Μαζί με τους ΡΟΥΚΟΥΝΑ, ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ, ΠΕΡΠΙΝΙΑΔΗ, ΚΑΡΙΠΗ, ΝΟΥΡΟ, ΠΑΓΙΟΥΜΤΖΗ, αποτελούν την "χρυσή επτάδα" των λαϊκών ερμηνευτών της περιόδου 1922-1940.

Ο Αντώνης Διαμαντίδης, εκτός από κορυφαίος ερμηνευτής, υπήρξε και ένας αξιόλογος δημιουργός!

Τα περισσότερα όμως από τα τραγούδια που έγραψε, "λεηλατήθηκαν" από διάφορους, οι οποίοι τα κυκλοφόρησαν με το όνομα τους.

Πρωτοάκουσα τον ΝΤΑΛΓΚΑ, από έναν δίσκο γραμμοφώνου, να ερμηνεύει τον "Μανέ Καληνυχτιάς", και μαγεύτηκα!
Ήταν στο σπίτι ενός οικογενειακού μας φίλου, όπου υπήρχε το γραμμόφωνο του παππού, και κάποιες "πλάκες"!

Μια "αρμόνικα", και μια κιθάρα, τα όργανα, και μια ΦΩΝΗ που σε καθήλωνε! Ήμουν μικρός τότε, αλλά το τραγούδι αυτό "μου ΄μεινε" χαραγμένο στη μνήμη.

Όταν άρχισα να ασχολούμαι με την έρευνα για το Ελληνικό τραγούδι, λίγα χρόνια μετά, θέλοντας και μη, έγινα "συλλέκτης" δίσκων, και μέσα σε αυτούς, "ξανασυναντήθηκα" με τον Νταλγκά!

Ας γνωρίσουμε όμως μερικά από τα τραγούδια που έγραψε!
"ΕΧΩ ΜΕΡΑΚΙ ΕΧΩ ΝΤΑΛΓΚΑ-1928, Η ΑΠΟΝΗ ΤΟΥΡΚΑΛΑ- 1928, ΚΑΚΟΥΡΓΑ ΜΟΥ ΓΕΙΤΟΝΙΣΣΑ-1928, ΝΤΕΡΜΠΕΝΤΕΡΙΣΑ ΤΟΥ ΨΥΡΗ-1928, ΕΛΑ ΣΤ' ΑΝΑΠΛΙ-1929, ΣΥΡΙΑΝΗ ΜΟΥ ΟΜΟΡΦΗ-1929, ΜΑΝΕΣ ΚΑΛΗΝΥΧΤΙΑΣ-1930, ΣΤΟΥΣ ΠΟΔΑΡΑΔΕΣ ΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΣΑ-1931, και άλλα πολλά.

Ο Αντώνης Διαμαντίδης, ο επιλεγόμενος και Νταλγκάς, εκτός από τα δικά του τραγούδια, ερμήνευσε με τον ίδιο, μοναδικό τρόπο, σε δίσκους της Αμερικής, και τραγούδια των ΚΟΥΚΟΥΔΑΚΗ, ΜΙΧΑΗΛΙΔΗ, και άλλων, ενώ το 1933, ηχογραφείται στην Αμερική το "ΧΑΣΑΠΙΚΟ ΛΑΤΕΡΝΑ", ένα υπέροχο χασάπικο, μια σύνθεση του Νταλγκά, το οποίο αργότερα επανακυκλοφόρησε με τίτλο, "ΧΑΣΑΠΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ",και φυσικά, σε άλλου το όνομα, ο οποίος το "διασκεύασε"(κατακρεούργησε), για να το περάσει για δικό του!

ΓΙΑ ΤΟΝ «ΧΟΡΟ ΤΩΝ ΧΟΡΩΝ»!

Πιστεύω ότι πρέπει να κάνω μια αναφορά για τον ζεϊμπέκικο, τον «χορό των χορών» όπως δίκαια χαρακτηρίστηκε από τους ειδικούς.
Είχα κάνει και παλαιότερα αναφορά μέσα από τα έντυπα που γράφω, αλλά και τις Ραδιοφωνικές εκπομπές μου, στα πλαίσια του αφιερώματός μου στα ρεμπέτικα τραγούδια, τα «παρεξηγημένα», αλλά καλό είναι να επαναλάβω την αναφορά, για να μάθουν και κάποιοι νέοι αναγνώστες φίλοι(καλώς ήρθατε) ορισμένες λεπτομέρειες.
Ο ΖΕΪΜΠΕΚΙΚΟΣ λοιπόν, προέρχεται από μια φυλή της Μικρας Ασίας, τους ΖΕΪΜΠΕΚΗΔΕΣ.
Οι Ζεϊμπέκηδες ήταν επαγγελματίες πολεμιστές, και σε πολλές περιπτώσεις ήταν ένα «αγκάθι» στα πλευρά του Σουλτάνου, ο οποίος προκειμένου να απαλλαχθεί απ’ την ενοχλητική και επικίνδυνη παρουσία τους, άλλοτε τους «εκτόπιζε» ομαδικά, και άλλοτε (ανάλογα με την περίσταση) τους «χάιδευε» δίνοντας τους διάφορα αξιώματα.
Οι ζεϊμπέκηδες φορούσαν μια εξαιρετικά όμορφη ενδυμασία (Φώτο από το βιβλίο του Ηλία Πετροπουλου), που έκανε το χορό τους ιδιαίτερα θεαματικό!
Ο ζεϊμπέκικος, ο χορός των χορών, δεν έχει βήματα!
Μόνο «φιγούρες»!
Είναι χορός «μοναχικός», και ΜΟΝΟ για άντρες.
Ο κάθε ρεμπέτης, είχε τις δικές του φιγούρες, με τις οποίες εκφραζόταν.
Επίσης, ο κάθε ρεμπέτης χόρευε ΜΟΝΟ ΕΝΑ συγκεκριμένο τραγούδι!
Βάσει λοιπόν του «εθιμοτυπικού», ο ζεϊμπέκικος δεν είναι χορός για «χόρταση», και ο ρεμπέτης όταν χόρευε, χόρευε ΜΟΝΟ ΜΙΑ ΦΟΡΑ!
Εκείνος που θα τολμούσε να διακόψει έναν ρεμπέτη που χόρευε ζεϊμπέκικο, «έπαιζε με το θάνατο».
Για αυτό το λόγο, έγινε γύρω στα 1940 ο θεσμός της «ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ».
Βάσει της παραγγελιάς, οι μουσικοί προαναγγελναν το όνομα του «ιδιοκτήτη» του χορού.
Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να βάλουμε και κάποια πράγματα στη θέση τους!
Ακουμε όλοι, πολλές φορές τον όρο «ΒΑΡΥ ΖΕΪΜΠΕΚΙΚΟ».
Προς κάθε ενδιαφερόμενο, άσχετο, αφελή, και όποιος τέλος πάντων χρησιμοποιεί αυτό τον όρο, πρέπει να πω ότι το ΒΑΡΥ, είναι ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΚΑΦΕΔΕΣ, και όχι για τον χορό των χορών!
Δεν υπάρχει «βαρύ» και «ελαφρύ» ζεϊμπέκικο.
Αντίθετα, υπάρχει το ΑΡΓΟ, και το ΓΡΗΓΟΡΟ, ανάλογα με το πως είναι διαμορφωμένος ο ρυθμός των 9/8!
Ο ζεϊμπέκικος είναι ένας «λαβύρινθος», μέσα στον οποίο δεν χανόταν ποτέ ο ρεμπέτης.
Περίτεχνοι αυτοσχέδιοι βηματισμοί (όχι βήματα), στολισμένοι με προσωπικές φιγούρες, μέχρι και με «ακροβατικά»!
Π.χ, ο ρεμπέτης, χόρευε έχοντας στο κεφάλι το ποτήρι του γεμάτο κρασί, χόρευε σηκώνοντας με τα δόντια ένα τραπέζι, χόρευε πηδώντας πάνω από καρέκλες, χόρευε κραδαίνοντας μαχαίρια (έθιμο που υιοθέτησαν οι ρεμπέτες από τους ζεϊμπέκηδες).
Όταν ο ρεμπέτης τελείωνε τον χορό του, η καλύτερα την «επίδειξη», τελείωνε με μια «αναλια», δηλαδή μια λέξη της τούρκικης «αργκό»!
Η ανάλυα αποτελούσε μια τελετουργία, σύμφωνα με την οποία ο ερωτευμένος «καπάνταης» στεκότανε στο δρόμο κάτω από το «καφασωτό» παράθυρο της σκληρόκαρδης, και άρχιζε να σχίζει τα μπράτσα του με μαχαίρι!
Οι ζεϊμπέκηδες έπαιρναν τις «ανάλυες» τους ενώ χόρευαν.
Το έθιμο αυτό, πέρασε και στην Ελλάδα, όπου ο κάθε βαρυμαγκας κάρφωνε την «καμα» του στην φτέρνα του, και συνέχιζε τον χορό!
Δυστυχώς, σήμερα ο ζεϊμπέκικος χάλασε από όλους εκείνους που δεν γνωρίζουν την ιστορία του, η σκόπιμα την αγνοούν!