21 ΑΠΡΙΛΙΟΥ

ΓΙΑ ΝΑ ΘΥΜΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΙ ΚΑΙ ΝΑ ΜΑΘΑΙΝΟΥΝ ΟΙ ΝΕΩΤΕΡΟΙ

ΟΤΑΝ Η ΤΕΧΝΗ ΑΝΤΙΣΤΕΚΕΤΑΙ

ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΡΟΒΟΛΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥΜε αφορμή την επέτειο του Πολυτεχνείου, ο φίλος και συνεργάτης ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΡΟΒΑΔΟΣ, διαχειριστής του Προβολέα της Τέχνης και του Πολιτισμού κάνει μέσα από το site του ένα πολύ ξεχωριστό αφιέρωμα στην εποχή εκείνη.

Αναφέρεται στα καλλιτεχνικά και Πολιτιστικά δρώμενα εκείνης της δύσκολης εποχής και στο πως το θέατρο, το τραγούδι, οι τέχνες αντιμετώπιζαν την Χούντα των συνταγματαρχών.

Το Πολυτεχνείο απετέλεσε την κορυφαία πράξη αντίστασης στο καθεστώς της απριλιανής δικτατορίας, αφού ήταν η μαζικότερη και πιο έντονη αντίδραση στο κέντρο της Αθήνας και κατάφερε να αφυπνίσει τους έως τότε απαθείς -στην πλειοψηφία τους- κατοίκους του «Κλεινού Άστεως».

Βεβαίως δεν αποτελεί και την μοναδική.

Η πρώτη πράξη μαζικής διαμαρτυρίας κατά της αμερικανοκίνητης δικτατορίας, έγινε στην κηδεία του αείμνηστου Γ. Παπανδρέου στις 3 Νοεμβρίου 1968 τον πρώτο κι όλα χρόνο της. Πολλοί πολιτικοί αναλυτές παρουσιάζουν ως «εμπνευστή» του Πολυτεχνείου τα γεγονότα στο Παρίσι τον Μάη του 1968 και τον ξεσηκωμό των φοιτητών του Πανεπιστημίου Κολούμπια στις ΗΠΑ κατά του πολέμου του Βιετνάμ.

Όμως το δικό μας αντικείμενο δεν θα είναι η πολιτική, αλλά η καλλιτεχνική ανασκόπηση της εποχής.

Οι καλλιτέχνες (όσοι από αυτούς δεν συνελήφθησαν από τις πρώτες μέρες και δεν συνεργάστηκαν ), αφού ξεπέρασαν το πρώτο μούδιασμα του αιφνιδιασμού, με υπονοούμενα που προσθέτανε στα διάφορα νούμερα -κυρίως της επιθεώρησης-, προσπαθούσαν να αφυπνίσουν το λαό.

Κάποιοι κατάφεραν να φύγουν στο εξωτερικό και από εκεί «ανενόχλητοι» να δρουν κατά της δικτατορίας.

Από τον μεγάλο μας συνθέτη Μ. Θεοδωράκη, έως την αξέχαστη Μ. Μερκούρη που η δικτατορία της αφαίρεσε την ελληνική ιθαγένεια και τον Λ. Καραλή, τον Α. Καλογιάννη, την Μ. Φαραντούρη κ.α., που με εμφανίσεις, περιοδείες, τραγούδια κείμενα και θεατρικά, αντιστέκονταν και κατήγγειλαν τα έργα και τις ημέρες των συνταγματαρχών.

Από το 1972 και ιδιαίτερα το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1973, όταν η δικτατορία προσπαθεί να φορέσει «δημοκρατικό» μανδύα στο καθεστώς της και αίρει μερικώς την λογοκρισία, εμφανίζονται δειλά, δειλά στο προσκήνιο και οι πρώτες φωνές αντίδρασης από τους εδώ καλλιτέχνες. (σ.σ. Θυμάμαι τον τραγουδιστή Πάνο Κόκκινο, να τραγουδά Θεοδωράκη σε κάποιο Νυχτερινό κέντρο της Αχαρνών).

Βεβαίως πρωτοπόρο και σε αυτή την περίπτωση το θέατρο.

Το 1971-72 κάποιοι νεαροί τότε ηθοποιοί, ανάμεσα τους η Άννα Παναγιωτοπούλου και ο Σταμάτης Φασουλής, δημιουργούν το «Ελεύθερο Θέατρο» και ανεβάζουν έργα πρωτοποριακά για την εποχή και «ολίγον» επικίνδυνα για τη δικτατορία («Η ιστορία του Αλή-Ρέτζο»).

Τα τραγούδια του Μίκη του Καραλή κ.α., κυκλοφορούν παράνομα σε κασέτες, αφού πρώτα τα φέρουν στην Ελλάδα, ριψοκίνδυνοι αντιστασιακοί.

Ο δημοκρατικός ελληνικός λαός, τραγουδάει «Τα τραγούδια του Αγώνα», Το «Πνευματικό Εμβατήριο», το «Σούπερ Μάρκετ» κ.λ.π.).

Οι νεαροί τότε κινηματογραφιστές (Δ. Θέος, Π. Βούλγαρης, Ρ. Μανθούλης, κ.α.) γυρίζουν φιλμάκια μικρού μήκους που πονάνε τη χούντα, με θέματα κοινωνικά και με αποκορύφωμα το φιλμ με τον ξεσηκωμό των Μεγαρέων αγροτών του Γιώργου Τσεμπερόπουλου, (Ο ξεσηκωμός των κατοίκων των Μεγάρων ενάντια στην απόφαση της χούντας ν' απαλλοτριώσει μια μεγάλη αγροτική περιοχή για την εγκατάσταση μιας βιομηχανικής μονάδας και η νικηφόρα έκβαση του αγώνα, που ήταν από τις πρώτες μαζικές εκδηλώσεις κατά της δικτατορίας).

Οι τραγουδηστές Γ, Ζωγράφος, Λ. Παπάς, κ.α., τραγούδησαν τους πόθους και τις ανησυχίες μας.

Οι μπουάτ της εποχής, «Εσπερίδες», «Απανεμιά»με πρωτοπόρα την μπουάτ «Λύδρα», όπου παρουσιάζει τη δουλειά του ο Γιάννης Μαρκόπουλος, με τους Ξυλούρη, Ζούνη, Τσανακλίδου, Ανδρεάδη και με δημιουργίες του Κ.Χ. Μύρη, του Μιχάλη Κατσαρού κ.α., μελοποιημένες από τον Γ. Μαρκόπουλο («Ριζίτικα» δημοτικά Δυτικής Κρήτης, 1971, «Διάλειμμα» 1972, «Ιθαγένεια» Κ.Χ. Μύρης, 1972, «Τα τραγούδια του νέου πατέρα» Μ. Κατσαρός, 1972, κ.α), αποτελούν οάσεις αντίδρασης όχι μόνον στη δικτατορία, αλλά και στη μιζέρια και την προκάτ ψυχαγωγία που καλλιεργούσε η Χούντα.

Αποκορύφωμα αυτής της αντιστασιακής δημιουργίας στο χώρο του θεάτρου, αποτελεί κατά την άποψη μας το θεατρικό έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη «Το μεγάλο μας τσίρκο».

Για το λόγο αυτό, αλλά και γιατί σχετίζεται άμεσα με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, που σηματοδότησαν και την αρχή της πτώσης της απριλιανής δικτατορίας, θα αναφερθούμε αναλυτικότερα σε αυτό:

Το θεατρικό έργο «Το μεγάλο μας τσίρκο» του Ιάκωβου Καμπανέλλη και μουσική του Σ, Ξαρχάκου, που είχε ως θέμα του την ιστορία και τις ταλαιπωρίες του ελληνικού κράτους από τον ερχομό του Όθωνα το 1833 μέχρι την Κατοχή, απετέλεσε σταθμό για τα θεατρικά πράγματα της χώρας μας. Ανέβηκε στις 22 Ιουνίου του 1973 στο θέατρο «Αθήναιον» (τελευταίος χρόνος της απριλιανής δικτατορίας) σε σκηνοθεσία του Κώστα Καζάκου και οι παραστάσεις του ήταν οι μαζικότερες συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας, έως ότου οι φοιτητές συγκεντρωθούν στο Πολυτεχνείο (Περισσότεροι από 400.000 θεατές).

Στο «Μεγάλο μας Τσίρκο» πρωταγωνιστούσαν, ο Κ. Καζάκος, η Τ. Καρέζη, ο Δ. Παπαγιαννόπουλος, ο Ν. Ξυλούρης, ο Σ. Ξαρχάκος και ο καραγκιοζοπαίχτης Ε. Σπαθάρης, ο Σ. Κωνσταντόπουλος, ο Ν. Κούρος, ο Τ. Περλέγκας, Ν. Δημητράτος και ο Χ. Καλαβρούζος.

Η ανταπόκριση του κοινού ήταν τεράστια και η επιτυχία του έργου μεγάλη.

Για το λόγο αυτό, το έργο θα μεταφερθεί τον επόμενο χειμώνα στο θέατρο «Ακροπόλ» και το καλοκαίρι του 1974 θα συνεχίσει και πάλι στο «Αθήναιον».

Το καθεστώς αντιδρά με αποτέλεσμα Καρέζη και Καζάκος να περάσουν ένα μήνα στα κρατητήρια της Ασφάλειας και οι παραστάσεις να διακοπούν από τα μέσα Οκτωβρίου ως τα μέσα Νοεμβρίου του 1973.

Ξεκινούν και πάλι μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.

Το έργο ανεβαίνει ξανά από τον ίδιο θίασο μετά την πτώση της χούντας σε Αθήνα και επαρχία και γνωρίζει και πάλι τεράστια επιτυχία.

Δ.Σ.Προβάδος