Η Επιβολή του Κράτους
Το βιβλίο της Βασιλικής Λάζου είναι το πρώτο που εξετάζει την περίοδο του Εμφυλίου από αυτή τη συγκεκριμένη οπτική. Όπως επισημαίνει και η ίδια, η επιλογή δεν είναι τυχαία.
Εστιάζει τυπικά στη Λαμία, αυτό όμως που προκύπτει από τη μακροχρόνια έρευνα, την ενσωμάτωση και επεξεργασία νέου αρχειακού υλικού και την ουσιαστική εξοικείωση με το θέμα είναι μια μικρογραφία της ελληνικής κοινωνίας στη διάρκεια του Εμφυλίου.
Το χαρακτηριστικό αυτής της δεκαετίας, η μετάβαση στον εμφύλιο να διαδέχεται ουσιαστικά την περίοδο κατοχής, έχει ως αποτέλεσμα η ελληνική κοινωνία να αντιμετωπίζει καινούργια περίοδο δοκιμασίας πριν συνέλθει από την προηγούμενη.
Η συμβολή της Βασιλικής Λάζου συνίσταται στο ότι εξετάζει αυτή την πτυχή του Εμφυλίου στο επίπεδο μίας τοπικής κοινωνίας με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Το γεγονός ότι προσεγγίζει το θέμα της μέσα από τη διαδικασία επιβολής του κράτους της επιτρέπει να αναλύει όλο το φάσμα των πρακτικών που αυτό εφαρμόζει σ΄όλη την επικράτεια.
Πριν ακόμα αρχίσουν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του Εμφυλίου έχει αρχίσει να συγκροτείται σταδιακά ένα πλέγμα κρατικών δραστηριοτήτων με στόχο τον έλεγχο και τον πειθαναγκασμό της κοινωνίας και την αντιμετώπιση του αντιπάλου ο οποίος επεκτείνεται για να ελέγξει όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες. Η αναπόφευκτη στρατικοποίηση της κοινωνίας κατά τη διάρκεια ενός πολέμου είναι περισσότερο έκδηλη στην περίπτωση ενός εμφυλίου γιατί τότε η κοινωνία πρέπει να πειστεί, με μία σειρά μέτρων αμφίβολης πειθούς, ότι ένα τμήμα της πρέπει να αντιμετωπιστεί ως εχθρός και να εξοντωθεί. Η πειθώ του κυβερνητικού λόγου αποκτά άλλη διάσταση όταν συνοδεύεται με εκτελέσεις και διανθίζεται με έκθεση κεφαλών και πτωμάτων των αντιπάλων.
Ο εμφύλιος στα μεγάλα αστικά κέντρα με εξαίρεση τις οικογένειες των θυμάτων του, φθάνει συνήθως ως μακρινός απόηχος μέσα από τον Τύπο και τις εκπομπές του ραδιοφώνου. Σε επαρχιακή πρωτεύουσα που γειτνιάζει άμεσα με περιοχές που λειτούργησαν ως βάση του αντάρτικου και η κληρονομιά της Αντίστασης παρέμεινε ζωντανή, ο Εμφύλιος δεν φθάνει μόνο ως ομοβροντία του εκτελεστικού αποσπάσματος στον τοίχο της Ξηριώτισσας αλλά είναι ήδη άμεσα συνυφασμένος με την καθημερινή ζωή της πόλης όπως διεξοδικά και αναλυτικά τεκμηριώνει η συγγραφέας.
Η συγκεκριμένη προσέγγιση του θέματος που επιλέγει η Β.Λάζου της επιτρέπει να επικεντρωθεί στις κοινωνικές διαστάσεις του Εμφυλίου γιατί αυτές θέλει να αναδείξει με καίριες επισημάνσεις.
Στο γενικότερο πλαίσιο, διαπιστώνει μία σειρά αντιδράσεων που επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τις εξελίξεις:
- τη σαφή απροθυμία και στις δύο πλευρές να εμπλακούν στον εμφύλιο καθώς και το πλέγμα των αντίστοιχων αντιδράσεων για την αντιμετώπιση της
- τις εκτεταμένες μετακινήσεις πληθυσμών και τα δημογραφικά και άλλα προβλήματα που προκαλούν
- το συνδυασμό ενός ευρύτερου φάσματος μέτρων που στοχεύουν στη σκληρή τιμωρία του αντίπαλου και στην τρομοκράτηση του κοινωνικού του χώρου και σε αντιδιαστολή στην προώθηση της ψευδαίσθησης της βασιλικής στοργής και προστασίας των παιδοπόλεων, όπως ευφυώς επισημαίνει η συγγραφέας.
Η διεισδυτική μεταφορά των γενικότερων χαρακτηριστικών του Εμφυλίου στο τοπικό επίπεδο, που πραγματοποιεί η Β. Λάζου, υπογραμμίζει ότι η κρατική βία που ασκείται και μέσω των εκτελέσεων είναι χειροπιαστή και άμεσα μετρίσιμη. Το υπόμνημα της ηγεσίας του Στρατού να μην αναστέλλονται οι θανατικές εκτελέσεις προκαλεί συζητήσεις στην Αθήνα, όπου υποβάλλεται το Δεκέμβριο του 1948, σε τοπικό όμως επίπεδο σημαίνει περισσότερα στρατιωτικά φορτηγά να διασχίζουν τη Λαμία και τις άλλες επαρχιακές πρωτεύουσες με Στρατοδικεία, μεταφέροντας μελλοθανάτους για εκτέλεση στις παρυφές της πόλης.
Οι επιμέρους καίριες επισημάνσεις της στα αντίστοιχα κεφάλαια ανασυνθέτουν το μωσαϊκό των ψηφίδων σκληρότητας που συνιστούν τον Εμφύλιο.
Η περίπτωση των προσφυγικών καταυλισμών στις παρυφές της Λαμίας, «ινδικό λεπροκομείο» θα τις παρομοιάσει ο κυβερνητικός βουλευτής Γ. Πλατής, υπογραμμίζει τις κοινωνικές επιπτώσεις ενός στρατιωτικού μέτρου σε βάρος του αγροτικού πληθυσμού που υφίστανται τον Εμφύλιο, όπως επισημαίνει η συγγραφέας. Επεκτείνει αυτό το κοινωνικά πολεμικό μέτωπο, όπως το χαρακτηρίζει, για να συμπεριλάβει τις Παιδοπόλεις και την «εθνική διαπαιδαγώγηση» στη Μακρόνησο. Σ' αυτή την εθνική προσπάθεια αποτελούν παραφωνία οι αρνητικές κοινωνικές συνέπειες που επιβάλλει ο Εμφύλιος στη Λαμία και γι΄αυτό ο κυβερνητικός λόγος επιλέγει από αυτές και προβάλλει κατά το δοκούν ότι θεωρεί χρήσιμο για την προπαγάνδα του.
Στο πλαίσιο της εντεινόμενης μισαλλοδοξίας στην οποία διαπρέπει η μεγαλύτερη μερίδα του Τύπου, περίοπτη θέση διεκδικεί ο «Λαμιακός Τύπος». Στην αρθρογραφία του διαπιστώνεται μία επίμονη προσπάθεια να αυτό-ενοχοποιηθεί η κοινωνία της πόλης ότι δεν συμμετέχει στην εθνική συστράτευση. Τα σχετικά καταγγελτικά άρθρα επισημαίνουν μεταξύ άλλων ότι ελάχιστοι επιστήμονες και έμποροι φέρουν τα διακριτικά της παραστρατιωτικής οργάνωσης Μονάδες Αυτοπροστασίας Υπαίθρου αλλά και απειλούν την αστική τάξη με αποκαλύψεις για τις σχέσεις της με τους κατακτητές αν συνεχίσει να μη παρευρίσκεται στις κηδείες στρατιωτικών. Με αυτά τα δεδομένα στρατεύτηκε και ο γηραιός πρωθυπουργός Θ. Σοφούλης θεσμοθετώντας με διάταγμα και αναγγέλλοντας πανηγυρικά τον Οκτώβριο του 1947 τον Εθνικό Συναγερμό.
Το γεγονός ότι το Δεκέμβριο του 1948 η ηγεσία του στρατεύματος χρεώνει την αδυναμία του στρατού να νικήσει στην αποτυχία του Εθνικού Συναγερμού, υπογραμμίζει τα αδιέξοδα και την κόπωση της κοινωνίας από τον Εμφύλιο. Αντίστοιχη αντίδραση επισημαίνει η Βασιλική Λάζου και από τη ηγεσία του ΚΚΕ και του ΔΣΕ που διαπιστώνει ότι η επιχείρηση κατάληψης της Κόνιτσας απέτυχε επειδή δεν εφαρμόστηκαν σωστά οι αποφάσεις του κόμματος. Όμως τα στρατοδικεία δεν δείχνουν σημεία κόπωσης. Με τη λεπτομερή εξέταση της καταθλιπτικής λειτουργίας του στρατοδικείου Λαμίας, μας δείχνει ότι η στρατιωτική Θέμιδα απόδειξε για άλλη μία φορά ότι δεν ήταν τυφλή και με βάση την ανάλυση των καταδικαστικών αποφάσεων καταλήγει στο συμπέρασμα ότι για την καταδίκη σε θάνατο, μετρούσε περισσότερο ο βαθμός της πολιτικής συνείδησης και λιγότερο η τέλεση της «αξιόποινης» πράξης.
Από την έρευνα της Βασιλικής Λάζου προκύπτει ότι η επιδεικνυόμενη σκληρότητα ήταν απαραίτητο στοιχείο της επιβολής του κράτους και ότι το στρατοδικείο Λαμίας μάλλον κατέχει τα θλιβερά πρωτεία στο πεδίο αυτό εκτελώντας πρώτα τις 2 κόρες 18 και 19 ετών και ύστερα από εννέα ημέρες τη μητέρα τους.
Στο πλαίσιο αυτής της σκληρότητας η συγγραφέας εντάσσει τη δημόσια έκθεση κεφαλών και πτωμάτων μαχητών του ΔΣΕ.
Η Βασιλική Λάζου με περιεκτική και ρέουσα αφήγηση αναλύει πως η πόλη της Λαμίας βιώνει τη διάψευση της ελπίδας που αναπτερώθηκε από την Απελευθέρωση και το λόγο του Άρη Βελουχιώτη στην Πλατεία Ελευθερίας.
Πρόλογος Π.Παπαστράτη για το βιβλίο
Η Επιβολή του Κράτους.
Ο εμφύλιος πόλεμος στη Λαμία 1945-1949
συγγραφέας:Βασιλική Λάζου
Isbn: 978-960-579-072-1
Διαστάσεις: 17Χ24
Σελίδες:428
Λιανική Τιμή: 25,00 ευρώ
