Όπως λέει και ένα παλιό τραγουδάκι, «Ο Μάιος μας έφτασε», και εμείς με «ταχύ βήμα», ας πάμε να γνωρίσουμε αυτόν τον μήνα μέσα από την λαογραφία μας, τα ήθη και τα έθιμα της χώρας μας. Πάμε να γνωρίσουμε λίγο «διαφορετικά» τον Μάη με τα Λουλούδια, τον ανοιξιάτικο. Ο Μάης είναι ένας μήνας «διπρόσωπος», καλός και κακός μαζί. Ο Μάης είναι «καλομηνας», είναι «λουλουδος – πράσινος, τριανταφυλλας», αλλά είναι συγχρόνως και καταραμένος.
«Του Μάη η ώρα να σ’ ευρει», λένε για να καταραστούν, η απεύχονται
λέγοντας «να μην σ’ ευρει η κακια ώρα του Μάη». Στην Ελληνική παράδοση το Μάη γιορτάζουμε
τα «ΡΟΥΣΑΛΙΑ» που είναι γιορτή των νεκρών. Το Σάββατο της πεντηκοστής, το οποίο
είναι το Μεγα Ψυχοσάββατο, λέγεται «του Ρουσαλιου το Σάββατο».
Είναι μέρα αποφράδα, και δεν κάνει να αρχίσεις τίποτα εκείνη
την ημέρα, ούτε να δουλέψεις – ιδίως οι γυναίκες δεν πρέπει να ράψουν, γιατί
πιστεύουν πως αν ράψουν, τρυπούν με το βελόνι τις ψυχές των νεκρών. Είναι
πανελλήνια πίστη, ότι του Ρουσαλιου το Σάββατο «κλειουνται» όπως λένε οι ψυχές
, και πηγαίνει καθεμιά στον τόπο της, γιατί από την Ανάσταση ως την Πεντηκοστή,
είναι ελεύθερες να τριγυρνούν στον πάνω κόσμο.
Στην Αίγινα, τη χάρη αυτή την απέκτησαν οι ψυχές με την
μεσιτεία της Παναγίας, η οποία όταν πέθανε, έκανε ένα ταξίδι στην κόλαση, είδε
τα βάσανα που τραβούν οι κολασμένοι, και τόσο πολύ λυπήθηκε, ώστε παρακάλεσε το
γιο της να χαρίσει στις κολασμένες ψυχές πενήντα μέρες το χρόνο από την
Ανάσταση ως την Πεντηκοστή, και να τις αφήσει να ανεβαίνουν τότε στη γη,
ανάμεσα στους ζωντανούς.
Ο Φόβος των νεκρών είναι το Μάη ένα έντονο συναίσθημα , που έχει
δημιουργήσει και μια σειρά από απαγορεύσεις. Πρώτη και κύρια απαγόρευση, είναι
να γίνονται γάμοι το Μάη. Ο Μάης είναι ολόκληρος αφιερωμένος στους νεκρούς, γι
αυτό και στη διάρκεια του δεν πρέπει τίποτα να αρχίζει, και μάλιστα ο έγγαμος βίος.
Το Μάη δε φυτεύουμε, ούτε στεφανωνόμαστε λένε στην Κέρκυρα, το ‘χουμε για κακό.
Το λέει και το τραγούδι.
«Ο Κωνσταντίνος ο μικρός, κι ο μικροπαντρεμένος,
Το Μάη φυτειαν εφυτευε,
το Μάη γυναίκα πήρε….». Και το τι τράβηξε, το λέει το ίδιο το τραγούδι. Οι
τρεις πρώτες μέρες του Μάη λέγονται σε πολλά μέρη «δρίμες», μέρες δηλαδή με περιεχόμενο
δριμύ, οξύ. Τις μέρες αυτές δεν αρχίζουν καμιά δουλειά, ούτε οι γυναίκες μπουγαδιάζουν,
αλλά ούτε και οι άντρες «αυλακιάζουν» κήπους.
Η τρίτη Μαΐου, είναι η μέρα που συγκεντρώνει την κακή δύναμη
του Μάη.
Είναι της ΑΓΙΑΣ ΜΑΥΡΑΣ, όπου για διάφορους λόγους δεν κάνουν δουλειές.
Στην Κύπρο δεν κάνουν δουλειές της Αγίας Μαυρας, για να μη γεμίσει
το σπίτι μαύρες (κατσαρίδες). Στην παλιά Αθήνα, αυτήν την γιορτή οι γυναίκες
δεν έπιαναν βελόνα, για να μην βγάλουν σπυριά, που επίσης τα έλεγαν μαύρες, ενώ
στη Ήπειρο, της Αγίας Μαυρας δεν κάνουν χωράφι, γιατί θα πάθουν ζημιά.
Ένας, λένε, που έκανε χωράφι της Αγίας Μαυρας, με δυο μαύρα βόδια
(όλα μαύρα) έμεινε με τη βουκέντρα στο χέρι, γιατί του ψόφησαν και τα δυο. Μια ακόμα
αποφράδα μέρα του Μάη, είναι η όγδοη, που είναι και η μνήμη του Αγίου Ιωαννη
του Θεολόγου, ο οποίος σε πολλά μέρη ονομάζεται «Αι Γιάννης Χαλαζας, η
Βροχαρης».
Εδώ έχουμε φανερή την κακια δύναμη του Μάη, τον κίνδυνο που απειλεί
τα σπαρτά, τα οποία είναι σχεδόν ώριμα για θερισμό.
Η κακιά δύναμη, είναι η βροχή, και το χαλάζι. Μια παροιμία λέει.
«Στων αμαρτωλών τη χώρα, το Μάη μήνα βρέχει», η «Στο κακορίζικο
χωριό, το Μαν το βρέχει το νερό». Την πρωτομαγιά
ο κίνδυνος που παραμονεύει, προέρχεται από τα μάγια. Μάης – μάγια- μαγεύω-μάγισσες,
λέξεις που συνδέονται μαζί τους. Γιατί άραγε το Μάη, όπως λέει ο λαός μας πιάνουν
τα μάγια;
Στην ανατολική Θράκη, στο Σαμακοβι, υπάρχουν ένα σωρό ιστορίες
για τα «μάγια» του Μάη. Μια από αυτές λέει ότι κάποιος έβγαινε ολοτσιτσιδος από
το σπίτι του, και πλάγιαζε έτσι μέσα στο χωράφι μέσα σπαρτά. Εκεί που πλάγιαζε,
όλο το γέννημα έπεφτε, έλεγε λόγια μαγικά, και πλάγιαζε όλο το χωράφι, σαν να
‘χε πέσει χαλάζι.
Μόνο τρία στάχια μένανε όρθια, και αυτά τα έπαιρνε, και τα
πήγαινε στο δικό του χωράφι, στο οποίο το στάρι γινόταν πολύ.
Έτσι, ο «μάγος» η η «μάγισσα», έκλεβε όλο το ξένο
«μπερκέτι», δηλαδή όλο τον πλούτο, την αφθονία. Και ας δούμε και τις καλές ιδιότητες,
η αν θέλετε, το «καλό πρόσωπο» του Μάη, μια και είδαμε μερικές από τις κακές. Είναι
η δύναμη της βλάστησης, της γονιμότητας, της αναπαραγωγής. Αυτή τη δύναμη, οι άνθρωποι
θέλουν να την μοιραστούν με την φύση, και να την προκαλέσουν στον εαυτό τους.
Φορείς της γονιμότητας, είναι οι γυναίκες, γι αυτό και η πρωτομαγιά
είναι στα περισσότερα μέρη γυναικεία γιορτή.
«Γυναικιτ’κη γιορτή η πρωτομαγιά» λένε στη Θράκη. Το σύμβολο
της δύναμης της φύσης κατά την παράδοση μας, είναι το Μαγιάτικο στεφάνι. Κρεμώντας
το στην πόρτα του σπιτιού μας, μεταδίδουμε με μαγικό τρόπο και στον εαυτό μας
τη δύναμη της φύσης. Είχε παλιά σημασία ακόμα και ο τρόπος με τον οποίο κατασκευαζόταν
το στεφάνι σε διάφορα ελληνικά μέρη. Στη Σμύρνη για παράδειγμα, την παραμονή
της πρωτομαγιάς οι γυναίκες πήγαιναν στην εξοχή, και έκοβαν απ’ όλα τα πράγματα
που ‘χουν καρπό: σιτάρι, κριθάρι, συκιά με σύκα, σκόρδο, κρομμύδι, αμυγδαλιά με
τα’ αμύγδαλα, ροδιά με το ρόδι, και τα κρεμούσαν στην πόρτα του σπιτιού από
πάνω.
Αυτός ήταν ο Μαης, και τον είχαν κρεμασμένο μέχρι και του Αϊ
Γιάννη του Θεριστή.
Τότε τον έβγαζαν, και τον έριχναν στην «φουναρα» (φωτιά του
Αϊ Γιάννη).
Στο Αιβαλι (όπως πριν δεκαπέντε χρόνια μου είπε μια γιαγιά)
σε κάθε στεφάνι έβαζαν κι ένα σκόρδο, για τη βασκανία, ένα αγκάθι για τον
εχθρό, κι ένα στάχυ για την καλοχρονιά. Αυτά φίλοι μου είναι μερικά στοιχεία,
που αφορούν τον Μάη, αλλά και κάποιες από τις «δοξασίες» και συνήθειες του λαού
μας.
Πολλά από αυτά έχουν χαθεί, μαζί με τους παππούδες και τις
γιαγιάδες που έφυγαν από κοντά μας
Καλό είναι όσοι γνωρίζουν από τους γηραιότερους ιστορίες,
έθιμα, τραγούδια, να τα περνούν στα παιδιά τους, γιατί ήδη έχουν χαθεί πολλές
από τις «ρίζες» μας.
