Ο ΜΑΡΤΗΣ ΣΤΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ

«Μάρτης ο Ανοιξιάτης». Καλό μήνα σε όλο τον κόσμο. Ζούμε σε εποχές που πολλά από τα έθιμα και τις παραδόσεις μας έχουν χαθεί. «Έφυγαν» οι παλιοί και, οι νεώτεροι δυστυχώς έχουν παρασυρθεί από ξενόφερτες συνήθειες (βλέπε τις παρελάσεις καρναβαλιού τύπου Ρίο και πολλά άλλα). Πάμε να δούμε κάποια πράγματα για τον Μάρτη τον μήνα της άνοιξης όπως τα είχαν οι παλιοί. Ο Μάρτης λοιπόν είναι η αρχή της άνοιξης γι αυτό και στην Ήπειρο λέγεται «Ανοιξιάτης». Στις 25 του Μάρτη, έχουμε την «εαρινή ισημερία», ο καιρός ζεσταίνει ενώ η φύση ανθίζει και πάλι. Στην Ελλάδα ο ερχομός της άνοιξης συνδέεται με τον ερχομό των χελιδονιών . Μάλιστα παλιά τα παιδιά γύριζαν στα χωριά από σπίτι σε σπίτι κρατώντας ένα ξύλινο χελιδόνι στολισμένο και τραγουδούσαν ένα τραγούδι που το ονόμαζαν «χελιδόνισμα»! «Αφ’ κα σύκα και σταφύλια Και στ’ αλώνι θυμωνίτσα Κι ήρθα πίσω κι ηύρα Φύτρα. Φύτρα, φύτρα, φύτρα» Πέντε φορές έλεγαν «φύτρα – φύτρα», σαν ξόρκι λες και με την επανάληψη της λέξης θα προκαλούσαν την ανθοφορία. Το μικρό αυτό τραγουδάκι, το χελιδόνισμα, είναι από ένα χωριό του Παρνασσού. Σε άλλες περιοχές το χελιδόνισμα είναι μεγαλύτερο όπως αυτό από την Θεσσαλία. «Ήρθε ήρθε χελιδόνα ήρθε κι άλλη μελιδόνα κάθισε και λάλησε και γλυκά κελάδησε. Μάρτη μάρτη μου καλέ, και Φλεβάρη φοβερέ κι αν φλεγίσεις κι αν τσικνίσεις καλοκαίρι θα μυρίσεις κι αν χιονίσεις, κι αν κακίσεις, πάλι άνοιξη θ’ ανθίσεις. Θάλασσαν επέρασα, τη στεριάν δεν ξέχασα κύματα κι αν έσχισα, έσπειρα κονόμησα. Έφυγα κι αφήκα σύκα και σταυρόν και θημωνίτσα. Κι ήρθα τώρα κι ηύρα φύτρα κι ηύρα χόρτα, σπάρτα βλήτρα βλήτρα, βλήτρα, φύτρα, φύτρα. Αυτό είναι ένα χελιδόνισμα από την Θεσσαλία το οποίο έχει και συνέχεια στην οποία τα παιδιά απευθύνονται στην «κυρά» του σπιτιού για κέρασμα. «Συ καλή νοικοκυρά, έμπα στο κελάρι σου φέρε αυγά περδικωτα και πουλιά σαρακοστα δώσε και μιαν ορνιθίτσα, φέρε και μια κουλουρίτσα. Ορισεν ο δάσκαλος κι ο Θεός που τα ΄δωκε ν’ αγοράσουμε οχτώ, να πουλούμε δεκαχτώ, να κερδαίνουμεν τριάντα, διάφορα μεγάλα πάντα και στο σπίτι και στη χώρα, μέσα δω που ‘ρθαμε τώρα μέσα γεια, μέσα χαρά τον αφέντη στην κυρά στα παιδιά και στους γονείς και σ’ όλους τους τους συγγενείς Μέσα Μαρτης έξω ψύλλοι έξω οχτροί σας τρώνε οι σκύλοι μέσα φίλοι, μέσα φτήνεια και χαρές χοροί παιχνίδια και εφέτο και του χρόνου και του χρόνου κι άλλα χίλια. Αυτά είναι τα θεσσαλικά «χελιδονίσματα» τα οποία κυκλοφορούν και σε διάφορες «παραλλαγές» κατά περιοχή. Στη μελέτη της με τίτλο «ΟΙ 12 ΜΗΝΕΣ ΤΑ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ», η ΑΛΚΗ ΚΥΡΙΑΚΙΔΟΥ-ΝΕΣΤΟΡΟΣ κάνει αναφορά και για τα αρχαία χελιδονίσματα από τα οποία πήραν κατόπιν οι έλληνες και έβγαλαν τα νεότερα . Μάλιστα αναφέρει ότι έχει σωθεί και ένα χελιδόνισμα από τον αρχαίο συγγραφέα Αθήναιο! Στην αρχή της άνοιξης, το Μάρτη, κάνουν την εμφάνιση τους πολλά κακά, όπως οι επιδημίες, αλλά και διάφορα ζωύφια (φίδια, ποντικοί). Στην χώρα μας ο Μάρτης σημαίνει και την κάψα του ήλιου και γι αυτό οι παλιοί έλεγαν . «Ο που ‘χει κόρη ακριβή του Μάρτη ο ήλιος μη την δει» Την πρώτη του Μάρτη τα κορίτσια φορούσαν μια κόκκινη και άσπρη κλωστή στον καρπό τους που λεγόταν «Μάρτης», και τον φορούσαν μέχρι που να βγει ο μήνας. Μετά, τον έβγαζαν από τον καρπό τους και τον κρεμούσαν στις τριανταφυλλιές για να πάρουν το ρόδινο χρώμα τα μάγουλα τους, ενώ στο τέλος τον βάζανε στην λαμπάδα της Ανάστασης για να καεί. Για τον Μάρτη υπάρχει και η ονομασία «πεντάγνωμος» και απευθύνεται στην αστάθεια του καιρού. «Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος, εφτά φορές μας χιόνισε και πάλι το μετάνιωσε γιατί δεν ξαναχιόνισε» Άλλο ένα γνωμικό είναι και το γνωστό μέχρι τις μέρες μας «Μάρτης, γδάρτης, και κακός παλουκοκαύτης» γιατί με ένα γύρισμα του καιρού μας αναγκάζει να ρίξουμε στη φωτιά ότι ξύλα μας έχουν απομείνει για να ζεσταθούμε! Ο Μάρτης όμως είναι και ο μήνας των γεωργών. Οι ανοιξιάτικες βροχές είναι απαραίτητες για την πλούσια σοδειά. «Αν βρέξει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα χαρά σ’ εκείνον το ζευγά που ‘χει πολλά σπαρμένα». Στην νεότερη Ελλάδα, ο Μάρτης είναι και ο μήνας της αλιείας, των γρι-γρι. Τον Μάρτη ξεκινούν τα γρι-γρι τη σαιζόν του ψαρέματος η οποία διαρκεί μέχρι και τις αρχές του χειμώνα. Παλιά τα πληρώματα οι καπεταναίοι και οι οικογένειες τους πήγαιναν στην εκκλησία και την «λειτουργούσαν» για να πάρουν την Ευλογία για καλό ταξίδι γαληνεμένες θάλασσες και καλή ψαριά. ΚΑΛΟ ΜΗΝΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ Βασίλης Τσούγκαρης Αρθρογράφος - Παραγωγός Ραδιοφωνίας tsougarisgnomi@gmail.com