Μια νέα στρατηγική για το βιβλίο και την φιλαναγνωσία 2011-2013
Η εθνική πολιτική βιβλίου καλείται να αναγνωρίσει και να προβλέψει τις ραγδαίες αλλαγές της εποχής μας και να προσαρμοστεί στο νέο κοινωνικό και πολιτιστικό τοπίο.
Ο 20ός αιώνας έδωσε το δικαίωμα του ελεύθερου χρόνου και έφερε στο βιβλίο τον πρώτο σκληρό ανταγωνιστή του, την τηλεόραση. Ενώ ο 21ος αιώνας, με τις νέες τεχνολογίες και την επανάσταση της ψηφιοποίησης, φέρνει έναν ακόμη σκληρότερο ανταγωνιστή στο παραδοσιακό βιβλίο, οδηγώντας το σε έναν επαναπροσδιορισμό χωρίς προηγούμενο.
Για πρώτη φορά από το 1455 (έτος εφεύρεσης της τυπογραφίας), το έντυπο βιβλίο δεν θα είναι πια το αποκλειστικό μέσον ανάγνωσης, καθώς έρχεται η ψηφιακή μορφή του. '
Είναι σαφές ότι η κυριότερη διακύβευση των επόμενων χρόνων θα αφορά στη διάδοση της φιλαναγνωσίας, κυρίως στους νέους, και στο να κρατήσει το βιβλίο την αξία του και τον ρόλο του στον πολιτισμό και τις πολιτιστικές πολιτικές.
Θα πρέπει επίσης να επισημανθεί ότι η εξάπλωση του διαδικτύου αποδυναμώνει την χρήση της ελληνικής γλώσσας σε σχέση με την αγγλική κοινή του σύγχρονου κόσμου.
Ως εκ τούτου προτεραιότητα της Εθνικής Πολιτικής Βιβλίου είναι η διάδοση του ελληνικού βιβλίου, κυρίως στις νεότερες γενιές οι οποίες έχουν την τάση να αντιμετωπίζουν την ελληνική γλώσσα ως εργαλείο υποτυπώδους έκφρασης και τρέχουσας συνεννόησης.
Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να τεθούν νέα θεμέλια στην πολιτική βιβλίου και να επαναπροσδιορισθούν ο τρόπος πολιτικής παρέμβασης και η ιεράρχηση προτεραιοτήτων.
Ως εκ τούτου, το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) οργάνωσε τους προηγούμενους μήνες έναν γόνιμο κύκλο συναντήσεων με εκπροσώπους φορέων, σωματείων κι επαγγελματιών του χώρου του βιβλίου.
Για μια νέα στρατηγική για το βιβλίο και τη φιλαναγνωσία, το Υπουργείο Πολιτισμού και το ΕΚΕΒΙ επικεντρώνουν τις προτεραιότητές τους σε 4 άξονες:
1. Προτεραιότητα στο παιδί· κλειδί για το μέλλον
Η διάδοση της φιλαναγνωσίας στους νέους και η ένταξη του βιβλίου στο ωρολόγιο σχολικό πρόγραμμα είναι η απόλυτη προτεραιότητά μας.
Αν τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε κάμψη του δείκτη αναγνωστικής συμπεριφοράς στις ηλικίες 14-25, γεγονός που προκαλεί ανησυχία στους υπεύθυνους για τη χάραξη ευρωπαϊκής πολιτιστικής πολιτικής, εναπόκειται σε εμάς να εκφράσουμε την πολιτική βούληση για να αναστρέψουμε την κατάσταση, ανοίγοντας εκ νέου την όρεξη για διάβασμα.
Να ξαναδώσουμε επίσης στο βιβλίο το κύρος του ως σημείο αναφοράς και κυρίαρχο πολιτιστικό μοχλό.
Το στοίχημα θα κερδηθεί όμως με μια προϋπόθεση: τη συνεργασία πολλών και διαφορετικών παραγόντων, κυρίως του Υπουργείου Παιδείας, υπεύθυνου για την ένταξη του βιβλίου στο ωρολόγιο σχολικό πρόγραμμα και στη μετάδοση της χαράς της ανάγνωσης στους μαθητές· ένα διακύβευμα ζωτικής σημασίας.
Οι συνεργασίες θα επεκταθούν και σε άλλα υπουργεία, αρμόδια για «ευαίσθητους τομείς» που μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα (όπως, π.χ. στο Υπουργείο Δικαιοσύνης για ό,τι αφορά τα σωφρονιστικά ιδρύματα ή στο Υπουργείο Υγείας για ό,τι αφορά τα νοσοκομεία παίδων ή στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη για τις Αστυνομικές Σχολές). Ενδεικτικά,
Α) Εγκαινιάζουμε στενή συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας και Δια Βίου Μάθησης
Στο πλαίσιο του πιλοτικού προγράμματος του Υπουργείου Παιδείας για τη φιλαναγνωσία τα παιδιά έχουν από τη φετινή σχολική χρονιά μια ελεύθερη ώρα στο σχολικό πρόγραμμα για την ανάγνωση κειμένων. (Φέτος στις δύο πρώτες τάξεις του Δημοτικού σε 800 σχολεία της χώρας, σε δύο χρόνια σε όλο το Δημοτικό σε όλα τα σχολεία της Ελλάδας).
Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό πρόγραμμα για την πολιτική βιβλίου που, μέσα από ένα φάσμα προτάσεων δράσεων για και γύρω από το βιβλίο, έχει στόχο να μυήσει τα παιδιά στην κουλτούρα της ανάγνωσης.
Το Υπουργείο Παιδείας ζήτησε από το ΕΚΕΒΙ να υποβάλει προτάσεις και να υλοποιήσει το πρόγραμμα το οποίο θα ενταχθεί στο κοινοτικό πρόγραμμα «ΕΣΠΑ 2007-2013 Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Εκπαίδευση και Δια βίου μάθησης».
Β) Θέτουμε τις νέες τεχνολογίες στην υπηρεσία του παιδιού
α. δημιουργία ενός κόμβου για παιδιά: ο Μικρός Αναγνώστης
Ο κόμβος (http://www.mikrosanagnostis.gr/) λειτουργεί με στόχο να εμπνεύσει στα παιδιά (6-12 ετών) την επαφή με το βιβλίο ως ψυχαγωγικό μέσο και ως γνωσιακό εργαλείο.
Πρόκειται για έναν σύγχρονο διαδικτυακό κόμβο με περιοδική ανανέωση στην ύλη του (όλη η βιβλιοπαραγωγή με ένα «κλικ», ιστορίες on line, θεματικές ενότητες, συνεντεύξεις, παιγνίδια, διαγωνισμοί, ατζέντα εκδηλώσεων κ.ά.).
Προβλέπεται λειτουργία ανάλογου κόμβου για εφήβους (εντός του 2012).
β. δημιουργία «ψηφιακής γραμμής γνωριμίας» ανάμεσα σε συγγραφείς -εικονογράφους και μαθητές
στο πλαίσιο του πιλοτικού προγράμματος Φιλαναγνωσίας του Υπουργείου Παιδείας και Δια Βίου Μάθησης: κάθε εβδομάδα από το στούντιο που θα δημιουργήσει το ΕΚΕΒΙ οι μαθητές όλων των Δημοτικών σχολείων της Ελλάδας θα έχουν την ευκαιρία, στην «ελεύθερη ώρα», να συνομιλούν διαδικτυακά με έναν δημιουργό.
Στις συνομιλίες αυτές θα έχουν βεβαίως πρόσβαση όλοι όσοι το επιθυμούν αφού θα είναι ανεβασμένες στον κόμβο του ΕΚΕΒΙ και στον Μικρό Αναγνώστη.
Γ) Ενθαρρύνουμε την παραγωγή φιλολογικών τηλεοπτικών εκπομπών για παιδιά
Σε συνεργασία με την ΕΡΤ θα ενθαρρύνουμε την παραγωγή φιλολογικών τηλεοπτικών εκπομπών για παιδιά, κάτι που κρίνεται αναγκαίο, δεδομένου ότι οι ώρες τηλεοπτικής προβολής προγραμμάτων με στόχο την προώθηση και ανάδειξη της παιδικής λογοτεχνίας είναι ελάχιστες.
Παράλληλα θα στηρίξουμε άλλες τηλεοπτικές προτάσεις.
Ήδη, αυτήν την περίοδο, ετοιμάζεται μια φιλολογική εκπομπή με έντονο ψυχαγωγικό χαρακτήρα με θέμα το παιδί και το βιβλίο, στο κανάλι Κρήτη TV (Ηράκλειο Κρήτης).
Δ) Επεκτείνουμε το υπάρχον επιτυχημένο πρόγραμμα του ΕΚΕΒΙ «Συγγραφείς στα σχολεία»
(α) σε περισσότερα σχολεία·
Σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας στο πλαίσιο του πολιτικού προγράμματος «Φιλαναγνωσία» και τη στήριξη της Πανελλήνιας Ένωσης Σχολικών Συμβούλων θα επεκτείνουμε το πρόγραμμα σε μεγαλύτερη κλίμακα δίνοντας σε περισσότερα παιδιά του Δημοτικού την ευκαιρία να συζητήσουν για τη δημιουργία και την ανάγνωση. (Το 2011 θα οργανώσουμε 800 επισκέψεις συγγραφέων και εικονογράφων σε σχολεία, 1.600 επισκέψεις το 2012 και το 2013).
(β) σε ένα τρίπτυχο «Συγγραφείς στα σχολεία, στις βιβλιοθήκες και στα βιβλιοπωλεία» ώστε να δηλωθεί ένα ηχηρό «παρών» σε όλους τους φυσικούς χώρους του βιβλίου (όταν οργανώνεται επίσκεψη συγγραφέα σε ένα σχολείο της Βέροιας για παράδειγμα θα οργανώνονται συναντήσεις και σε βιβλιοπωλείο ή/και βιβλιοθήκη της πόλης).
Στις παρεμβάσεις στη Μέση Εκπαίδευση θα πρέπει να δοθεί ειδικό βάρος στην καλλιέργεια της σχέσης των παιδιών των μεταναστών με το ελληνικό βιβλίο.
Διδάσκονται μεν την γλώσσα και υποτυπωδώς την Ιστορία όμως η τριβή τους με τον ελληνικό πολιτισμό και την λογοτεχνία είναι ελάχιστη.
Το βιβλίο αποτελεί ουσιαστικό εργαλείο ένταξης σε μια κοινωνία.
Ε) Οι Λέσχες Ανάγνωσης επεκτείνονται στις σχολικές βιβλιοθήκες
Οι Λέσχες Ανάγνωσης, σε συνεργασία με την Ένωση Ελλήνων Βιβλιοθηκονόμων, θα επεκταθούν και στα σχολεία.
ΣΤ) Το ΕΚΕΒΙ θα συνεχίσει να διοργανώνει την Έκθεση Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου
σε συνεργασία με τους εκδότες, η οποία γίνεται κάθε χρόνο τον Ιανουάριο στη Helexpo στο Μαρούσι. Φέτος που θα είναι η 4η Έκθεση θα πραγματοποιηθεί από 28 έως 31 Ιανουαρίου.
Ζ) Σχεδιάζουμε ένα φιλόδοξο σχέδιο: την ίδρυση ενός ειδικού και μόνιμου χώρου για το παιδικό και εφηβικό βιβλίο
Το Υπουργείο μελετά την ίδρυση ενός ειδικού χώρου για το παιδικό και εφηβικό βιβλίο όπου το ΕΚΕΒΙ θα λειτουργεί μόνιμα εκθεσιακό χώρο και θα οργανώνει για τα σχολεία σεμινάρια, εργαστήρια, συζητήσεις, παρουσιάσεις βιβλίων. (Ήδη το ΕΚΕΒΙ οργανώνει στους χώρους του σεμινάρια και εργαστήρια τα πρωινά καλώντας σχολεία, αλλά η έλλειψη χώρου δεν αφήνει μεγάλο περιθώριο).
Το 2011 το ΕΚΕΒΙ, εκτός από τη γενική έρευνα που διεξάγει κάθε 5-6 χρόνια για την αναγνωσιμότητα (η τελευταία έγινε το 2004) που θα δημοσιεύσει τον Ιανουάριο, θα διεξάγει έρευνα για την αναγνωστική συμπεριφορά των εφήβων, κάτι που δεν έχει γίνει ποτέ έως τώρα στη χώρα μας και αποτελεί επιτακτική ανάγκη για τη σημερινή πολιτική βιβλίου.
Να σημειώσουμε επίσης ότι από τον Νοέμβριο 2011 έχει ξεκινήσει ένα νέο πιλοτικό πρόγραμμα ανάπτυξης της φιλαναγνωσίας στον νομό Ξάνθης μια περιοχή με χαμηλή αναγνωσιμότητα, σε πρότυπο του προγράμματος του νομού Έβρου.
Το πρόγραμμα θα δώσει προτεραιότητα στα παιδιά και τους έφηβους.
Σε όλη αυτή την καμπάνια ευαισθητοποίησης των παιδιών για τη φιλαναγνωσία θα έχουμε την τιμή να μας στηρίξει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο οποίος θα θέσει υπό την αιγίδα του έναν διαγωνισμό ανάγνωσης για μαθητές.
2. Προτεραιότητα στους νέους δημιουργούς με τρεις πρωτοβουλίες
Η επερχόμενη νέα γενιά λογοτεχνών είναι το στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί στο πλαίσιο ενός σχεδίου για τον εμπλουτισμό της νεοελληνικής γραμματείας.
Σύμφωνα με την πρακτική σε άλλες ευρωπαϊκές λογοτεχνίες, η υψηλή απόδοση (γραμματολογική ποιότητα όσο και προοπτικές στις διεθνείς αγορές) εξαρτάται από τον μηχανισμό υποστήριξης των νεότερων συγγραφέων.
Προτάσεις:
- Δημιουργία φεστιβάλ πρωτοεμφανιζόμενων συγγραφέων
Ο θεσμικός στόχος αυτής της δράσης του ΕΚΕΒΙ επικεντρώνεται στην ανάδειξη της νέας γενιάς ταλαντούχων λογοτεχνών (ποίηση-πεζογραφία) καθώς και της επαφής με ομοτέχνους τους από άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Η ετήσια διοργάνωση του φεστιβάλ θα συμβάλει στον διάλογο μεταξύ αναγνωστικού κοινού και νέων δημιουργών, ανάπτυξη του διαπολιτισμικού διαλόγου, ευρύτερη ενημέρωση γύρω από τα τεχνολογικά μέσα και τις εξελίξεις στον χώρο του βιβλίου.
- Υποτροφίες σε νέους συγγραφείς
Πρόκειται για ένα πρόγραμμα ενίσχυσης νέων λογοτεχνών, το οποίο φιλοδοξεί να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο στην περαιτέρω εξέλιξή τους (2 υποτροφίες τον χρόνο για 6 μήνες- ποσόν 12.000€ κάθε μία), σε συνεργασία με «Σπίτια της λογοτεχνίας» στην Ελλάδα και στην Ευρώπη για τη διαμονή των συγγραφέων. Θα τους δοθεί έτσι η ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με άλλους δημιουργούς στο εξωτερικό, να συμμετάσχουν σε συνέδρια, να παρακολουθήσουν σεμιναριακούς κύκλους σε πανεπιστήμια και πνευματικούς φορείς, και να συμπράξουν σε λογοτεχνικά εργαστήρια και άλλες δράσεις.
- Αξιοποίηση ενός «βήματος ιδεών» στο Ιστολόγιο του ΕΚΕΒΙ για νεώτερους συγγραφείς (το μπλογκ λειτουργεί πιλοτικά με μεγάλη απήχηση από τις αρχές του 2010).
3. Προτεραιότητα στην ψηφιοποίηση και τις νέες τεχνολογίες
Η αξιοποίηση των νέων τεχνολογικών δυνατοτήτων στον χώρο του βιβλίου και, συγκεκριμένα, η ανάδειξη της ψηφιοποίησης ως εργαλείο μεγαλύτερης πρόσβασης στην πολιτιστική δημιουργία, αποτελεί με τη διάδοση της φιλαναγνωσίας το άλλο μεγάλο διακύβευμα του παρόντος για το μέλλον.
Όλα δείχνουν ότι μπορεί η ευρωπαϊκή πραγματικότητα να μην επιτρέπει προς το παρόν γοργότερους ρυθμούς ανάπτυξης, αλλά στις ΗΠΑ οι εκδότες προβλέπουν ότι το ψηφιακό βιβλίο θα αγγίξει το 50% της αμερικανικής αγοράς σε μια πενταετία.
Το σίγουρο είναι ότι η ψηφιοποίηση, είτε μακροπρόθεσμα είτε βραχυπρόθεσμα, πρέπει να θεωρηθεί δεδομένη.
Η εξέλιξή της όμως δεν είναι πάντοτε χωρίς κινδύνους, ειδικά σ’ ό,τι αφορά την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων και τη χρήση και ανάδειξη του ψηφιοποιημένου αρχειακού υλικού, κάτι που απαιτεί προσοχή και επαγρύπνηση τόσο από την πολιτεία όσο και από τους επαγγελματίες.
Α. Ήδη το ΕΚΕΒΙ έχει ξεκινήσει με τις Λογοτεχνικές Ιστοσελίδες αφιερωμένες σε σημαντικούς Έλληνες λογοτέχνες και με τη δημιουργία του ειδικού κόμβου για παιδιά «Μικρός Αναγνώστης»
(α) Η λογοτεχνία στο Διαδίκτυο: οι λογοτεχνικές ιστοσελίδες του ΕΚΕΒΙ
Επεξεργασία και δημοσίευση λογοτεχνικών ιστοσελίδων μέσα στον κόμβο του. Ξεκίνησε πιλοτικά μέσα στο 2010 για τους συγγραφείς Νίκο Καββαδία, Στρατή Τσίρκα, Γιάννη Ρίτσο, Νίκο Γαβριήλ Πετζίκη, Μ. Καραγάτση -στο πλαίσιο των επετειακών ετών. Το 2011 θα ανεβάσει επίσης ιστοσελίδες για τον Καρυωτάκη, τον Καβάφη, τον Ελύτη και ένα αρχείο Ελλήνων Κριτικών του πρώτου μισού του 20ού αιώνα (προσωπικότητες των ελληνικών γραμμάτων που καθόρισαν με τη στάση τους, τις αισθητικές προσλήψεις κι επιλογές τους, την πορεία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, όπως μεταξύ άλλων, οι Κλέων Παράσχος, Τέλλος Άγρας, Αντώνης Ιντιάνος, Λεωνίδας Παυλίδης, Γιώργος Κατσίμπαλης, Ανδρέας Καραντώνης).
(β) Ειδικός κόμβος για τα παιδιά
Λειτουργία -με πολλαπλούς αποδέκτες- του πρώτου κόμβου για παιδιά (http://www.mikrosanagnostis.gr/) από το ΕΚΕΒΙ. Έχει ήδη ξεκινήσει πιλοτικά, και με μεγάλη επιτυχία, από το καλοκαίρι. Β. Και θα συνεχίσει το 2011 με νέες καινοτομίες όπως:
- τη δημιουργία του Παρατηρητηρίου του Ψηφιακού Βιβλίου
Ενημέρωση των επαγγελματιών για τα ζητήματα που συνδέονται με τις τεχνολογικές και νομικές εξελίξεις, μέσω της δημιουργίας ενός Παρατηρητηρίου του Ψηφιακού Βιβλίου.
- την οργάνωση ειδικών ημερίδων και σεμιναρίων επιμόρφωσης για τους επαγγελματίες
Διοργάνωση τακτικών συζητήσεων, ημερίδων και σεμιναρίων επί του θέματος, για όλους τους ενδιαφερόμενους επαγγελματίες.
- τον σχεδιασμό ειδικού προγράμματος ΕΣΠΑ για την προσαρμογή των επαγγελματιών στην ψηφιακή εποχή
Σε συνεργασία με το Υπουργείο Ανάπτυξης αξιοποίηση προγραμμάτων του ΕΣΠΑ υπέρ της ενίσχυσης των επαγγελματιών στο νέο ψηφιακό περιβάλλον.
- τη λειτουργία «εξ αποστάσεως εκμάθησης»
Το «Εργαστήρι του βιβλίου» του ΕΚΕΒΙ θα λειτουργήσει παράλληλα ως «Ανοιχτό Πανεπιστήμιο για το Βιβλίο» (φοίτηση από απόσταση και μέσω διαδικτύου), ώστε να δώσει σε όλους την ευκαιρία και το δικαίωμα της μάθησης (και σε κατοίκους απομακρυσμένων περιοχών ή ακόμη σε όσους είναι σε ειδικό καθεστώς –νοσοκομεία, φυλακές).
4. Για την προβολή του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό και για το θέμα της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης θα ενημερώσει σχετικά ο κ. Υπουργός.
… δύο νέες προτάσεις για την προβολή του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό
Το ΕΚΕΒΙ θα συνεχίζει να εκδίδει δύο φορές τον χρόνο προς το παρόν το περιοδικό Ithaca και σχεδιάζει για το μέλλον:
α) τη δημιουργία ειδικής βιβλιοθήκης με εκδόσεις που αφορούν την Ελλάδα. Στη βιβλιοθήκη θα συγκεντρώνονται ξενόγλωσσα βιβλία από το εξωτερικό με αυτή τη θεματική, (κάτι ανάλογο δεν έχει υπάρξει έως τώρα).
β) τη δημιουργία ενός ξενόγλωσσου διαδικτυακού τόπου που, σε συνεργασία με τους Έλληνες εκδότες που θα παρέχουν το υλικό, θα λειτουργήσει ως πλατφόρμα πληροφόρησης-προβολής-προώθησης της εν εξελίξει ελληνικής βιβλιογραφίας, απευθυνόμενη σε ξένους εκδότες, πανεπιστημιακούς και λογοτεχνικούς πράκτορες.
Είναι σαφές ότι το τρέχον πρόγραμμα του ΕΚΕΒΙ θα συνεχισθεί και θα ενταχθεί στη νέα πολιτική βιβλίου (όπως: Βιβλιονέτ, προγράμματα στήριξης επαγγελματιών, επετειακά κ.λπ.).
Το 2011 θα είναι αφιερωμένο στον μεγάλο Έλληνα Νομπελίστα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη για τον εορτασμό των εκατό χρόνων από τη γέννησή του.
