Καλαντόνερον: Ένα από τα Ποντιακά έθιμα της Πρωτοχρονιάς!

Λίγο πριν από τα μεσάνυχτα της Πρωτοχρονιάς, γυναίκες με διάφορα δώρα στα χέρια (τσουρέκια, γλυκίσματα, φρούτα, αλάτι) επισκέπτονταν τη βρύση «πεγάδ’» του χωριού και τα αναπόθεταν λέγοντας την ευχή: «Κάλαντα και καλός καιρός πάντα και του χρόνου». Μπορείτε να δείτε τη συνέχεια του αφιερώματος για το Ποντιακό αυτό έθιμο της Πρωτοχρονιάς, εδώ...

info@e-pontos.gr www.e-Pontos.gr e-Pontos Radio

Αναβιωση του εθιμου της "Πιπερούς"

Η «ΠΙΠΕΡΟΥ» ΑΝΑΒΙΩΝΕΙ ΣΤΗΝ ΙΕΡΙΣΣΟ

Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ιερισσού “Ο Κλειγένης”, αναβιώνει την Κυριακή 22 Ιουνίου το πανάρχαιο έθιμο της  «Πιπερούς». Ένα έθιμο που αναδεικνύει την σχέση του ανθρώπου με την φύση, την αγωνία των προγόνων μας για την γονιμότητα και ευκαρπία των φυτών και την αμφίδρομη σχέση που υπάρχει πάντοτε με το οικοσύστημα  που μας περιβάλλει.

Σε μία εποχή όπου η σχέση ανθρώπου περιβάλλοντος έχει διαρραγεί σε τόσο μεγάλο βαθμό, το βαθύ νόημα του εθίμου της «Πιπερούς»,   είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Έτσι η πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Συλλόγου “Ο Κλειγένης”, πέρα από τον προφανή σκοπό της αναβίωσης ενός σημαντικού Ιερισσιώτικου εθίμου, εμπεριέχει και το μήνυμα επανασύνδεσης του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον του.                                   

Το έθιμο της Πιπερούς

Το έθιμό της «Πιπερούς» αναβίωνε σε περιόδους ανομβρίας ή ασθενειών των καλλιεργειών. Πρόκειται για έναν εαρινό αγιασμό, μία πομπή, κυρίως γυναικών, όπου προεξάρχει η φυτομορφική μεταμφίεση της «Πιπερούς».

Μια γυναικά με το σώμα καλυμμένο με φύλλα από βούζια ή αγκινάρες και μαντήλι στο κεφάλι που το σκεπάζει ένα μπακράτσι (μεταλλικό μικρό δοχείο) .

 Η πομπή γυρνούσε τους μαχαλάδες τις Ιερισσού τραγουδώντας το τραγούδι της «Πιπερούς» :

                                                   “Πιπερού δροσολογού,

παρακάλισι του Θιό,

για να βρέξ’ ου Θιός νιρό,

να πουτίσει τα σιτάρια, τα κριθάρια,

του φτωχού του παρασπόρ’.

Μπάργια μπάργια τα σιτάρια,

γούβις γούβις τα κριθάρια” 

Οι νοικοκυραίοι ακούγοντας το τραγούδι έβγαιναν έξω και με δοχεία νερού κατάβρεχαν την «Πιπερού» (μιμούμενοι την πολυπόθητη βροχή), ενώ οι γυναίκες της συνοδείας μάζευαν φιλοδωρήματα.

Πρόκειται για ένα πανάρχαιο έθιμο που απαντάται σε πολλές περιοχές της Μικράς Ασίας και της Βαλκανικής και σ’ όλο σχεδόν τον παλιό Βυζαντινό κόσμο, από τον οποίο και έλκει το όνομα του (προέρχεται από το Ιπερπερό, βυζαντινό ασημένιο νόμισμα).

Η ύπαρξη του εθίμου στην  Χαλκιδική αποτελεί ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο της κοινής λαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς, που συνδέει όλους  τους Ρωμιούς.

Συμμετέχουν τα Χάλκινα της Γουμένισσας και χορευτικά συγκροτήματα

ΕΟΡΤΗ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ

Γιορτάζουμε σήμερα 6 Ιανουαρίου, τα Άγια Θεοφάνεια.
Τα Αγία Θεοφάνεια είναι μία από τις αρχαιότερες εορτές της εκκλησίας μας η οποία θεσπίσθηκε το 2ο αιώνα μ.Χ. και αναφέρεται στη φανέρωση της Αγίας Τριάδας κατά τη βάπτιση του Ιησού Χριστού. Η ιστορία της βάπτισης έχει ως εξής: Μετά από θεία εντολή ο Ιωάννης ο Πρόδρομος εγκατέλειψε την ερημική ζωή και ήλθε στον Ιορδάνη ποταμό όπου κήρυττε και βάπτιζε. Εκεί παρουσιάσθηκε κάποια ημέρα ο Ιησούς και ζήτησε να βαπτισθεί.
Ο Ιωάννης, αν και το Άγιο Πνεύμα τον είχε πληροφορήσει ποιος ήταν εκείνος που του ζητούσε να βαπτισθεί, στην αρχή αρνείται να τον βαπτίσει ισχυριζόμενος ότι ο ίδιος έχει ανάγκη να βαπτισθεί από Εκείνον. Ο Ιησούς όμως του εξήγησε ότι αυτό ήταν το θέλημα του Θεού και τον έπεισε να τον βαπτίσει.
Και τότε μπροστά στα έκπληκτα μάτια των θεατών διαδραματίσθηκε μία μοναδική και μεγαλειώδης σκηνή, όταν με την μορφή ενός περιστεριού κατήλθε το Άγιο Πνεύμα και κάθισε επάνω στο βαπτιζόμενο Ιησού, ενώ συγχρόνως ακούσθηκε από τον ουρανό η φωνή του Θεού η οποία έλεγε: «Ούτος εστίν ο Υιός μου ο αγαπητός, εν ω ευδόκησα» («Αυτός είναι ο αγαπημένος μου Υιός, αυτός είναι ο εκλεκτός μου»).
Από τότε και το Βάπτισμα των χριστιανών, δεν είναι «εν ύδατι», όπως το βάπτισμα «μετανοίας» του Ιωάννη, αλλά «εν Πνεύματι Αγίω». Ο Κύριος με το να βαπτιστεί αγίασε το νερό, το έκανε νερό αγιασμού και συμφιλίωσης με το Θεό. Έτσι η Βάπτιση του Κυρίου άνοιξε τη θύρα του Μυστηρίου του Βαπτίσματος.
Με την καθαρτική χάρη του αγίου Βαπτίσματος ο παλαιός αμαρτωλός άνθρωπος ανακαινίζεται και με την τήρηση των θείων εντολών γίνεται κληρονόμος της βασιλείας των ουρανών.
Στους εορτάζοντες και στις εορτάζουσες, χρόνια πολλά και ευάρεστα στο Θεό !!! Απολυτίκιο:
Ήχος α'.
Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε, η της Τριάδος εφανερώθη προσκύνησις· του γαρ Γεννήτορος η φωνή προσεμαρτύρει σοι, αγαπητόν σε Υιόν ονομάζουσα· και το Πνεύμα εν είδει περιστεράς, εβεβαίου του λόγου το ασφαλές. Ο επιφανείς Χριστέ ο Θεός, και τον κόσμον φωτίσας δόξα σοι.
ΠΗΓΗ

Το έθιμο της βασιλόπιτας και άλλα πρωτοχρονιάτικα

Στα χρόνια του Ιουλιανού του Παραβάτη, όταν το Βυζάντιο κήρυξε τον πόλεμο στην Περσία, ο Ιουλιανός πέρασε με τον στρατό του από την Καισαρεία. Τότε διέταξε να φορολογήσουν όλη την επαρχία και τα χρήματα αυτά θα τα έπαιρνε επιστρέφοντας για την Κωνσταντινουπολη. 
Ετσι, οι κάτοικοι αναγκάσθηκαν να δώσουν ό,τι είχε ο καθένας χρυσαφικά νομίσματα κ.λπ. Όμως ο Ιουλιανός σκοτώθηκε άδοξα σε μια μάχη στον πόλεμο με τους Πέρσες, έτσι δεν ξαναπέρασε ποτέ από την Καισάρεια. 
Τότε ο Αγιος Βασίλης έδωσε εντολή και από τα μαζεμένα χρυσαφικά τα μισά να δοθούν στους φτωχούς, ένα μικρό μέρος κράτησε για τις ανάγκες των ιδρυμάτων της Βασιλειάδος , και τα υπόλοιπα τα μοίρασε στους κατοίκους με ένα πρωτότυπο τρόπο: έδωσε εντολή να ζυμώσουν ψωμιά και σε κάθε ψωμί, έβαλε από ένα νόμισμα ή χρυσαφικό μέσα, κατόπιν τα μοίρασε στα σπίτια, έτσι τρώγοντας οι κάτοικοι τα ψωμιά όλο και κάτι έβρισκαν μέσα. 
Έτσι, γεννήθηκε το έθιμο της πίτας που ονομάσθηκε βασιλόπιτα.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ.

Ο «ΓΕΝΑΡΗΣ» ΣΤΗΝ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ

ΗΡΘΕ ΤΟ 2013
Μας το έφερε ο Ιανουάριος, ο επιλεγόμενος και «Γενάρης».
Πάμε λοιπόν μέσα από την Λαογραφία μας να γνωρίσουμε τον πρώτο μήνα του έτους!
Ο Γενάρης, είναι ο πρώτος μήνας του ημερολογίου μας, και πήρε το όνομα του (Ιανουάριος) από τον ρωμαϊκό Θεό Ιανό.
Ο Ιανός ήταν θεός της αρχής και του τέλους, της μετάβασης από μια κατάσταση σε άλλη.
Οι παραδόσεις μας αναφέρουν, ότι ο Γενάρης ονομάζεται έτσι, επειδή «γεννά η μέρα, και τα αρνιά».
Μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο, το σκοτάδι αρχίζει να υποχωρεί. Το φως κερδίζει τη μάχη. Φως σημαίνει ζωή πάνω στον πλανήτη, χαρά, ελπίδα, και γενικότερα σημαίνει το καλό στη ζωή μας.
Το διάστημα που μεσολαβεί από τα Χριστούγεννα μέχρι τα φώτα, αναφέρεται στο λαϊκό εορτολόγιο ως «δωδεκαήμερο», και θεωρείται πολύ επικίνδυνη εποχή!
Τις νύχτες, που είναι και οι μεγαλύτερες νύχτες του χρόνου, κυκλοφορούν πάνω στη γη οι καλικάτζαροι, δαιμόνια του σκότους, που αφήσαν για λίγο την κατοικία τους στα έγκατα της γης και ανεβήκαν στην επιφάνεια για να πειράξουν τους ανθρώπους.
Οι άνθρωποι προσπαθούν να τους απομακρυνουν με διάφορα μέσα: με τη φωτιά, που την αφήνουν να καίει όλη νύχτα στο τζάκι, του σπιτιού, με ένα βοτάνι που έχει έντονη μυρωδιά και που το λένε «απήγανο», και φυσικά με το σημείο του σταυρού που διώχνει κάθε κακό.
Προσπαθούν επίσης να καλοπιάσουν ρίχνοντας τους λουκάνικα και ξεροτήγανα στα κεραμίδια για να φάνε.
Τα δαιμόνια αυτά εξαφανίζονται τα Θεοφάνια, γιατί τα κυνηγά ο παπάς με την «αγιαστούρα» του.
Κανένα κακό δεν μπορεί να αντισταθεί στον Μεγάλο Αγιασμό, που όλα τα εξαγνίζει!
Φεύγουν λοιπόν και οι καλικάντζαροι φωνάζοντας: «Φεύγετε να φεύγουμε
Κι ερχετ’ ο ζουρλοπαπας
Με την αγιαστούρα του
Και με την βρεχτούρα του.
Τα κακάβια στο κεφάλι,
Τα παιδιά στην αμασχάλη,
Φιου, και γίναμε καπνός»!
Τα λαϊκά έθιμα που εντοπίζονται στην περίοδο του Δωδεκαημέρου, και κυρίως στα τρία μεγάλα σημεία της, Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, και Φώτα, εκφράζουν την έννοια του τέλους και της αρχής, δηλώνουν την αγωνία που κατέχει τον άνθρωπο, μπρος το τέλος μιας περιόδου της ζωης του, και την αρχή μιας άλλης.
Τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς, τα διακρίνουμε σε δυο κατηγορίες.
Αυτά που συνδέονται με την έννοια του τέλους, και αυτά που συνδέονται με την έννοια της αρχής..
Ας δούμε τι εννοούμε με την «αρχή»!
Μπροστά σε μια καινούργια αρχή, που είναι και η νέα χρονιά, και ο μήνας της, ο Γενάρης, εκείνο που προσπαθούμε όλοι οι άνθρωποι να εξασφαλίσουμε, είναι η ευτυχία μας.
Για όλους εμάς σήμερα που ζούμε σε έναν πολυσύνθετο κόσμο, όπου κανένας δεν ξέρει τι είναι η που ανήκει ακριβώς, το τι είναι ευτυχία, είναι δύσκολο να καθοριστεί.
Για τον αγρότη όμως, της προβιομηχανικής εποχής, τα πράγματα ήταν πολύ απλά.
Ευτυχία, ήταν η καλή σοδειά, που θα τον γλύτωνε από την πείνα, η καλή υγεία, και η καλή καρδιά.
Αυτή άλλωστε ήταν και η συνηθισμένη ευχή της πρωτοχρονιάς.
«ΓΕΡΟΣΥΝΗ, ΚΑΛΟΣΥΝΗ, ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΜΠΕΡΕΚΕΤΙΑ».
Τα Ελληνικά έθιμα του δωδεκαημέρου, έχουν τα περισσότερα την καταγωγή τους στις ρωμαϊκές γιορτές αυτής της περιόδου, οι οποίες είχαν ενσωματώσει πολλά από τα στοιχεία της Αρχαίας Ελληνικής λατρείας, αλλά και πολλά έθιμα της Ανατολής..
Οι ρωμαϊκές γιορτές που εντοπίζονται στις χειμερινές τροπές του Ήλιου (δηλαδή, τέλη Δεκεμβρίου — αρχές Ιανουαρίου) είναι οι εξής: α) τα Σατούρνια (μεταξύ 17-23 Δεκεμβρίου) ήταν γιορτή προς τιμή του θεού δαίιιπιιΐδ (αντίστοιχου με τον Κρόνο των Ελλήνων), β) το «Γενέθλιο του
Αήττητου Ηλίου»), γ) η Πρώτη των Καλένδων (δηλαδή, η πρώτη Ιανουαρίου), κατά την οποία γινόταν η εγκατάσταση των καινούριων πολιτικών αρχών της Ρώμης, και δ) τα Υοΐα Ριιβ1ίθ3. (δηλαδή, οι δημόσιες ευχές), στις 3 Ιανουαρίου, οπότε οι ύπατοι ορκίζονταν στο λαό να φυλάξουν τους νόμους και να κυβερνήσουν δίκαια. Η χριστιανική εκκλησία πήρε από την αρχή, όπως ήταν φυσικό, έντονα εχθρική στάση απέναντι στις ειδωλολατρικές αυτές γιορτές. Επειδή όμως είδε ότι τα έθιμα που ήταν συνδεμένα μαζί-τους — όπως λ.χ. οι μεταμφιέσεις, τα τυχερά παιχνίδια, η εκλογή βασιλιά των Σατουρναλίων, οι μαντικές ενέργειες και η κάθε λογής ασυδοσία— ήταν βαθιά ριζωμένα στη ζωή του λαού, ο οποίος δεν ήταν καθόλου διατεθειμένος να τα αποχωριστεί, έκανε τότε το μεγάλο ιστορικό συμβιβασμό-της: τοποθέτησε στη θέση των ειδωλολατρικών γιορτών τις δικές-της μεγάλες επετείους, τα Χριστούγεννα, τη γιορτή του αγίου Βασιλείου και τα Φώτα. Και επέτρεψε —ή, καλύτερα, ανέχτηκε — να ενσωματωθούν σ' αυτές τα πατροπαράδοτα λαϊκά έθιμα αυτής της περιόδου. Η ίδια μάλιστα η εκκλησία ευνόησε ορισμένες ταυτίσεις, όπως λ.χ. του Μίθρα με το νεογέννητο Χριστό και του βασιλιά των Σατουρναλίων, εφόρου των τυχερών παιχνιδιών, με το Μέγα Βασίλειο (μέσα από την παρετυμολογία Βασίλης-βασιλιάς). Έτσι, στα νεοελληνικά λαϊκά έθιμα, ο αϊ- Βασίλης, σεπτός ιεράρχης της εκκλησίας, έχει αποχτήσει και μιαν άλλη παράξενη ιδιότητα, να φανερώνει στους ανθρώπους την τύχη-τους: απόδειξη το φλουρί της βασιλόπιτας, αλλά και ένα σωρό άλλες μαντικές πράξεις που εντοπίζονται τη μέρα της γιορτής-του και ποικίλλουν από τόπο σε τόπο. Στην Κύπρο λ.χ. το βράδυ της παραμονής του αγίου Βασιλείου παίρνουν κλαδιά ελιάς, κόβουν τα φύλλα-τους και «παίζουν», όπως λένε, «τον αϊ-Βασίλη»,.καθισμένοι μπροστά στη φωτιά. Ρίχνουν, ο ένας μετά τον άλλον, στη φωτιά ένα φύλλο ελιάς και λένε: «αϊ- Βασίλη βασιλιά, που ξούσιάζεις τον τουνιάν, δείξε και φανέρωσε αν μ' αγαπά» (ο τάδε ή η δείνα). Και παρατηρούν τις κινήσεις του φύλλου μέσα στη φωτιά. Ζωηρή κίνηση σημαίνει ζωηρή αγάπη, αδύναμη κίνηση σημαίνει. αδύναμη αγάπη, κάψιμο χωρίς κίνηση, καθόλου αγάπη. Στη Σκύρο μαντεύονται αλλιώς. Το πρωί του αγίου Βασιλείου πάνε στο σταύλο κι αφού βάλουν τα βόδια να πρωτοπατήσουν σε σίδερο, για να είναι σιδερένια όλο το χρόνο, περνάνε ύστερα τη βωδόκλορα (βοϊδοκουλούρα, δηλαδή, που ζυμώνουν επίτηδες για τα βόδια αυτή τη μέρα) απ' το κέρατο του βοδιού. Καθώς τινάζει αυτό το κεφάλι-του, για να ελευθερωθεί, πέφτει η κουλούρα. Ανάλογα με το πώς θα πέσει, μπρούμυτα, ίσια ή όρθια, μαντεύονται αν η σοδειά θάναι καλή για το κριθάρι, το σιτάρι ή το λαθούρι. Έπειτα δίνουν τη μισή κουλούρα να τη φάει το βόδι και την άλλη μισή ο παραγιός ή ο βοσκός.
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι' αρχή του Γεναρίου,
κι αρχή που βγήκεν ο Χριστός στη γη να περπατήσει.
Εβγήκε και χαιρέτησε όλους τους ζευγολάτες
κι ο πρώτος-του χαιρετισμός ήταν άγιος Βασίλης.
— "Άγιε Βασίλη δέσποτα, καλό ζευγάρι κάνεις.
—Με την ευκή-σου, δέσποτα, καλό κ' ευλογημένο.
Στάθηκε και το βλόγησε με το δεξί-του χέρι,
με το δεξί, με το ζερβί, με το μαλαματένιο,
πάλι το ξαναβλόγησε με μαργαριταρένιο.
—Θα σε ρωτήσω, δέσποτα, πόσα πινάκια σπέρνεις;
—Σπέρνω σιτάρι δώδεκα, κριθάρι δέκα πέντε,
μα κείνο το ζηλέψανε περδίκια και λαγούδια,
παίρνω το ντουφεκάκι-μου και πά'να τα σκοτώσω.
Μήτε περδίκια σκότωσα, μήτε λαγούς έπιασα,
μόν' θέρισα κι αλώνισα όλα τ' αποφαγούδια•
και κάνω χίλια μετρητά και χίλια μετρημένα•
κ' εκεί που το μετρούσανε, να κι ο Χριστός κ' επέρνα,
κ' εκεί που στάθηκε ο Χριστός χρυσό δεντρί φυτρώθη,
κ' εκεί που παραστάθηκε χρυσό κυπαρισσάκι,
στη μέση είχε το σταυρό, στην άκρη το Βαγγέλιο,
και στα παρακλωνάρια-του Αγγελοι, Αρχάγγελοι,
και κάτω στη ριζούλα-του μια κρυσταλλένια βρύση,
να κατεβαίνει η πέρδικα να βρέχει τα φτερά-της,
να ραίνει τον αφέντη-μας τον πολυχρονεμένο.
Εσένα πρέπει, αφέντη-μου, δαμασκηνό τραπέζι, όταν ανθεί η δαμασκηνιά ν' ανθεί και το τραπέζι και πάλι ξαναπρέπει-σου στα πευκιά να καθήσεις, να κοσκινίζεις το φλωρί, να πέφτει το λογάρι, και τ' αποσκονίδια-του σκλάβους να τ' αγοράζεις.
Πολλά 'παμε τ' αφέντη-μας, ας πούμε της κυράς-μας. Κυρά ψηλή, κυρά λιγνή, κυρά καμαροφρύδα, πήρες τα ρόδα απ' τη ροδιά, τ' ασπράδι από το χιόνι πήρες και το ματόφρυδο από το χελιδόνι.
Πολλά 'παμε και της κυράς ας πούμε και της κόρης. Κυρά-μ', τη δυχατέρα-σου γραμματικός την θέλει, κι αν είναι και γραμματικός πολλά προικιά γυρεύει, γυρεύει αμπέλια ατρύγητα, χωράφια με τα στάχυα, γυρεύει και τη Βενετία μ' όλα-της τα καράβια, γυρεύει και τον κυρ Βοριά να τα καλαρμενίζει.
Αυτά λοιπόν φίλοι μου είναι μερικά στοιχεία από την Λαογραφία μας, για τον ΓΕΝΑΡΗ, τον πρώτο μήνα της νέας χρονιάς!
ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ ΣΕ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ!

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

ΑΠΟ ΤΟ E-PONTOS ΈΝΩΣΗ ΠΟΝΤΙΩΝ ΝΟΜΟΥ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ Κοπή της βασιλόπιτας στη Στέγη της Ενώσεως Ποντίων Μαγνησίας, πραγματοποιήθηκε χθες στη Νέα Ιωνία, ενώ νωρίτερα στον Ιερό Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα τελέστηκε Θεία Λειτουργία μετ ‘ αρτοκλασίας, προς τιμή του Αγίου Ευγενίου Τραπεζούντας.Τη βασιλόπιτα ευλόγησε ο Μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού κ. Ιγνάτιος, παρουσία του αντιπροέδρου της Βουλής Γ. Σούρλα, των βουλευτών Ροδούλας Ζήση και Κ. Καρτάλη, των Δημάρχων Βόλου και Ν. Ιωνίας Π. Μαβίδη και Αλ. Βούλγαρη και των αντιδημάρχων της Ν. Ιωνίας., του εκπροσώπου του νομάρχη κ. Γουσουτίδη, αξιωματικών και της πρώην βουλευτού Ζέττας Μακρή.

Η πρόεδρος της Ένωσης Ποντίων Μαγνησίας Ντίνα Ηλιάδη αφού ευχήθηκε υγεία τύχη, ευτυχία και ειρήνη, αναφέρθηκε στη ζωή και το μαρτυρικό θάνατο του Αγίου Ευγενίου Τραπεζούντας.

Στη συνέχεια ευχαρίστησε τον υφυπουργό Εσωτερικών Θαν. Νάκο ο οποίος χορήγησε το ποσό των 62.000 ευρώ προκειμένου να δημιουργηθεί το Μνημείο το οποίο θα αφιερωθεί στη γενοκτονία του Ποντιακού λαού που ήταν όνειρο 50 χρόνων.

Το μνημείο θα φιλοτεχνήσει ο γλύπτης Κρατίδης και θα τοποθετηθεί στο Άλσος που βρίσκεται το Πολιτιστικό Κέντρο Ν. Ιωνίας, στη Μελίνας Μερκούρη-Μανδηλαρά.

Σε επιστολή του ο κ. Νάκος αναφέρει-μεταξύ άλλων- ότι η ιστορία του Πόντου δεν αφορά μόνο τον ποντιακό λαό αλλά αποτελεί κομμάτι της Ελληνικής ιστορίας.

Επίσης η κ. Ηλιάδη ευχαρίστησε τον κ. Σούρλα, την κ. Ζήση και την κ. Μακρή για τη συμβολή τους, ενώ αναφέρθηκε και στο ημερολόγιο του 2009 για τα 50 χρόνια της Ένωσης και στην καταγραφή της ιστορίας των Ποντίων της Νέας Ιωνίας που είναι ο επόμενος στόχος.

Τέλος ανακοίνωσε ότι το Σάββατο 7 Φεβρουαρίου 2009 και ώρα 9.00 η Ένωση Ποντίων Νομού Μαγνησίας θα πραγματοποιήσει μια βραδιά γλεντιού , γεμάτη μουσική, χορό, θέαμα και πλούσια δώρα, στο Πολυχώρο Τσαλαπάτα στα Παλαιά Βόλου , στην αίθουσα GOLD STAR του Νικόλα ( τηλ.: 2421029297 ), με τους καλλιτέχνες:

Θόδωρο Κοτίδη στην ποντιακή λύρα, Γιώργο Σιαμλίδη στο τραγούδι και την ορχήστρα τους. Στη βραδιά θα συμμετάσχουν και οι χορευτικές ομάδες της Ενώσεως.

Τιμή εισόδου 20 ευρώ (στην τιμή περιλαμβάνεται το φαγητό και τα ποτά).

ΈΝΩΣΗ ΠΟΝΤΙΩΝ ΝΟΜΟΥ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ

ΘΡΑΚΗΣ 126

ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ,

ΒΟΛΟΣ

Τ.Κ. 38445

Τηλ. 2421061042 ΠΑΜΠΟΝΤΙΑΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣΠαμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδος

Σύνδεσμος Ποντιακών Σωματείων Νότιας Ελλάδος και Νήσων

Νοταρά 45 & Μετσόβου 30, Αθήνα

106 83

Τηλ. 210 5231966 Fax: 210 522195

info@psomiadion.gr

Αθήνα 22.01.2009

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Ο Σύνδεσμος Ποντιακών Σωματείων Νότιας Ελλάδος και Νήσων σας ενημερώνει για τις εξής εκδηλώσεις:

● Παρασκευή 30/01/2009 και ώρα 19:00 θα πραγματοποιηθεί από τη Μουσικοχορευτική & Πνευματική Εστία Ποντίων & Φίλων Αιγάλεω «Ο ΚΑΥΚΑΣΟΣ», εκδήλωση κοπής της πατροπαράδοτης βασιλόπιτας, στο αμφιθέατρο του 5ου Γυμνασίου Αιγάλεω, Ορυζομύλων 17, Αιγάλεω.

● Σάββατο 31/01/2009 και ώρα 20:00 θα πραγματοποιηθεί ο ετήσιος χορός της ΕΝΩΣΗΣ ΠΟΝΤΙΩΝ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ, με την εξαμελή ορχήστρα του Τάσου Καμενίδη, στο κέντρο «ΟΜΟΡΦΗ ΝΥΧΤΑ», Λαμία.

● Κυριακή 01/02/2009 και ώρα 11:00 θα πραγματοποιηθεί από την Ένωση Ποντίων Ν. Σμύρνης-Δάφνης-Αγ. Δημητρίου «Η ΜΑΥΡΗ ΘΑΛΑΣΣΑ», εκδήλωση κοπής της πατροπαράδοτης βασιλόπιτας, στο χώρο της Εθνικής Στέγης, Στενημάχου & Βάρνης, Ν. Σμύρνη.

● Κυριακή 01/02/2009 και ώρα 11:00 θα πραγματοποιηθεί από το Σύλλογο Ποντίων Λιβαδειάς & Άσπρων Σπιτιών «Ο ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ», εκδήλωση κοπής της πατροπαράδοτης βασιλόπιτας, στα γραφεία του συλλόγου, Στρατηγού Ιωάννου 46, Λιβαδειά.

● Κυριακή 01/02/2009 και ώρα 12:30 το μεσημέρι θα πραγματοποιηθεί o ετήσιος χορός του Συλλόγου Ποντίων Πετρούπολης & Ιλίου «ΜΑΝΟΥΗΛ ΚΟΜΝΗΝΟΣ», με τους Ιωακειμίδη Μπάμπη, Κουλαξουζίδη Γιώργο, Νικολαϊδη Παντελή, Παπαγιαννίδη Πόλιο, Υφαντίδη Ηλία, Φωτιάδη Γιάννη και Χατζηδαυιτίδη Νίκο, στο ποντιακό κέντρο «ΚΟΡΤΣΟΠΟΝ», Πειραιώς 68, Μοσχάτο.

● Κυριακή 01/02/2009 και ώρα 18:30 θα πραγματοποιηθεί από το Σύλλογο Ποντίων Ηλιούπολης «Η ΤΡΥΓΩΝΑ», εκδήλωση κοπής της πατροπαράδοτης βασιλόπιτας, στο Μουσείο Εθνικής Αντίστασης, Σοφοκλή Βενιζέλου & Μαρίνου Αντύπα, Ηλιούπολη.

Στο πλαίσιο της καλής συνεργασίας μεταξύ των σωματείων του συνδέσμου μας, η παρουσία σας στις εκδηλώσεις των αδελφών σωματείων κρίνεται απαραίτητη και δυναμώνει τις προσπάθειες όλων μας.

Η Υπεύθυνη Γραφείου Τύπου

Ερμίδου Γεωργία

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

ΑΠΟ ΤΟ E-PONTOS Ο Μητροπολίτης Τραπεζούντος Χρύσανθος Φιλιππίδης 1913 – 1923 του Γιάννη Δελόγλου Την μεγάλη μορφή και εθναπόστολου Μητροπολίτη Τραπεζούντας κατά την περίοδο 1913 - 1923 Χρύσανθου Φιλιππίδη παρουσιάζει με ένα καλαίσθητο βιβλίο ο Μητροπολίτης Δράμας κ.κ. Παύλος και μας οδηγεί σε άγνωστα γεγονότα της συγκλονιστικής δραστηριότητάς του. Μας δίνει σημεία αναφοράς για τον ρόλο του στην προσπάθειά του να κερδίσει την ανεξαρτησία του ο Πόντος πέρα από την ολοκληρωμένη οργάνωση της Μητροπόλεως στην Τραπεζούντα αλλά και την προστασία των Αρμενίων όπως και αυτών των Τούρκων. Ο Μητροπολίτης Χρύσανθος ήταν ο τελευταίος προκαθήμενος της Μητροπόλεως Τραπεζούντας, διετέλεσε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος (1938 - 1941), υπήρξε κορυφαίος εκκλησιαστικός λόγιος, συγγραφέας και ακαδημαϊκός, τιμήθηκε για το επιστημονικό του έργο με την αναγόρευσή του ως επιτίμου διδάκτορα του πανεπιστημίου Αθηνών το 1937. Συγκαταλέγεται από τους μεγάλους Ιεράρχες του Οικουμενικού Πατριαρχείου που πρόσφεραν πλούσιο έργο στην ανθρωπότητα και ένας εκ των ελαχίστων διακριθέντων σε φιλανθρωπικό έργο. Ο σεπτός Μητροπολίτης Δράμας κ.κ. Παύλος σε αυτό του το πόνημα αναφέρεται στο ιστορικό της πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας του Πόντου, δηλαδή αυτής των μεγάλων Κομνηνών με τον τίτλο "αυτοκράτικο πάσης Ανατολής, Ιβήρων και Περατείας" και στο έμβλημά της που ήταν ο μονοκέφαλος αετός. Περνάει στην ίδρυση της Χριστιανικής εκκλησίας με πρώτο κήρυκα του ευαγγελίου τον Απόστολο Ανδρέα και στον συνεχιστή του έργου του από τον Άγιο Γρηγόριο, επίσκοπο Νεοκαισάρειας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνει στον μεγαλομάρτυρα Άγιο Ευγένιο (286 - 310 μ.Χ.) πολιούχο της Τραπεζούντας αλλά και στους συναθλητές του αγίους μάρτυρες Ουαλεριανό, Κάνδινο ή Κανίδιο και Ακύλα. Το βάρος όμως αυτής της θαυμάσιας πνευματικής προσφοράς πέφτει στον πρωταγωνιστή δεσπότη και προστάτη των ανθρώπων από όποια φυλή ή Έθνος και να προερχόταν παναγιώτατο Μητροπολίτη Χρύσανθο που γεννήθηκε στην Κομοτηνή και σπούδασε στην Θεολογική Σχολή Χάλκης. Ο σοφός ποιμενάρχης κατά τη διάρκεια της αρχιερατείας του για την στρατολόγηση των Ελλήνων της Μητροπόλεώς του στα τάγματα εργασίας με λεπτούς χειρισμούς στις τουρκικές Αρχές εξασφάλισε την απαλλαγή των Ελλήνων από τα φοβερά και εξοντωτικά αυτά τάγματα. Μεγάλο δείγμα της ανθρώπινης χριστιανικής μορφής του Χρύσανθου αλλά και της βαθιάς γνώσης και έρευνας του Μητροπολίτη Δράμας κ.κ. Παύλου, γόνου Ποντίων, είναι η αναφορά στα γεγονότα του 1915 με την σφαγή, την προγραμματισμένη Γενοκτονία των Αρμενίων που δεν ματαιώθηκε παρά τις παρεμβάσεις του Έλληνα αρχιερέα. Κατόρθωσε όμως να συγκεντρώσει πολλά ορφανά Αρμενόπουλα στο Ορφανοτροφείο του οποίου την εποπτεία είχε η "Αδελφότητα κυριών" της Τραπεζούντας "Μέριμνα". Όταν στις 5 Απριλίου 1916 μπήκε στην Τραπεζούντα ο Ρωσικός στρατός ανατέθηκε στον Χρύσανθο η πολιτική διοίκηση της πόλεως. Από αυτή τη θέση φάνηκαν τα ταπεινά αισθήματα περισσότερα. Αντί για εκδίκηση προστάτεψε τον Μουσουλμανικό πληθυσμό, τον οργάνωσε ως κοινότητα και λειτούργησε τουρκικό σχολείο! Εκεί όμως έδειξε και το αποφασιστικό του πρόσωπο όταν οι Ρώσοι θέλησαν να εντάξουν την Μητρόπολη στο Πατριαρχείο της Μόσχας. Όμως όχι μόνον δεν έγινε αυτό αλλά κατόρθωσε να πάρει οικονομική βοήθεια για τα μοναστήρια του Πόντου αλλά και για τους πρόσφυγες. Στον Χρύσανθο δωρήθηκε αρχιερατική στολή και μίτρα από το αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο της Ρωσίας. Αργότερα ως μέλος της επιτροπής για την ανεξαρτησία του Πόντου αγωνίστηκε στις κεντροευρωπαϊκές χώρες σε συνεργασία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και την Ελληνική κυβέρνηση που δυστυχώς ακολούθησε έναν ενσφαλμένο δρόμο και λόγω των προβλημάτων που είχε στην Αθήνα. Ο Χρύσανθος λόγω της εθνικής του δράσης μαζί με άλλους αρχιερείς και προκρίτους του Ελληνισμού του Πόντου, γράφει ο Μητροπολίτης Δράμας, καταδικάστηκε ερήμην εις θάνατον από το κεμαλικό δικαστήριο ανεξαρτησίας στην Αμάσεια στις 7/20 Σεπτεμβρίου 1921. Αυτή ήταν η ανταμοιβή και η παρασημοφορία από τους Τούρκους για την περίθαλψη την οποία παρέσχε κατά το διάστημα του ρωσοτουρκικού πολέμου στον τουρκικό πληθυσμό του Πόντου. Έτσι αναγκάστηκε να αναχωρήσει από την Κωνσταντινούπολη για την Αθήνα το 1922. Χαρακτηριστικά ο ίδιος στον επίλογο του περισπούδαστου έργου του η "Εκκλησία Τραπεζούντος", αναφέρει τα εξής για τα αίτια της μικρασιατικής λαίλαπας. "Υπό την ένοχου αδιαφορίαν της Χριστιανικής Δύσεως εν έτει 1453 έπεσεν η Κωνσταντινούπολις και εν έτει 1461 η Τραπεζούς και κατεστράφη ολόκληρος ο ακμαίος πολιτισμός. Τη ενόχω συνεργασία δύο μεγάλων χριστιανικών δυνάμεων της Δύσεως, της Γερμανίας και της Αυστρίας, κατά τα έτη 1914 - 1918 εσφάγη υπό τον Νεοτούρκων ολόκληρον έθνος το Αρμενικόν και εκατοντάδες χιλιάδων Ελλήνων βιαίως απεσπάσθησαν από των εστιών αυτών και απέθανον εν τη εξορία. Τη ενόχω συνεργασία των συμμάχων χριστιανικών Δυνάμεων της Δύσεως κατά τα έτη 1919 - 1922 το εθνικόν κίνημα των Τούρκων του Μουσταφά Κεμάλ πασά συνεπλήρωσε το έργον των Νεοτούρκων και κατά εκατοντάδας απηγχονίζοντο Έλληνες κληρικοί και πρόκριτοι του Πόντου, εν οίς και ο αντιπρόσωπος της μητροπόλεως Τραπεζούντος αείμνηστος Ματθαίος Κωφίδης, ενώ χιλιάδες άλλαι στρατευσίμων νέων κατεδικάζοντο εις τον δια της πείνης και των ταλαιπωριών θάνατον εν τη εξορία. Και επήλθε κατά Αύγουστον του 1922 η Μικρασιατική καταστροφή και επηκολούθησαν εν έτει 1923 η ανταλλαγή των πληθυσμών και η εντεύθεν ερήμωσης Πόντου, Μικράς Ασίας και Θράκης και η καταστροφή ολόκληρου χριστιανικού πολιτισμού. Και εσβέσθη η εκκλησία Τραπεζούντος "και κληρονομία ημών μετεστράφη αλλοτρίοις, οι οίκοι ημών ξένοις. Οδοί Τραπεζούντος πενθούσι παράτο μη είναι ερχομένους εν εορτή πάσαι αι πύλαι αυτής ηφανισμένοι, οι ιερείς αυτής αναστενάζουσι και αυτή πικραινομένη εν εαυτή. Οι παραπορευόμενοι οδόν επιστρέψατε και ίδετε ει εστίν άλγος κατά το άλγος μου ο εγεννήθη". Ο Μητροπολίτης Δράμας κ.κ. Παύλος αναφέρει στη συνέχεια παράρτημα κειμένων με το χρονικό της ενθρόνισης του Χρυσάνθου, όλες τις επιστολές που αντήλλαξε ο Τραπεζούντιος αρχιερέας με σημαίνοντα πρόσωπα της εποχής πάντα για το Ποντιακό θέμα και επισημαίνει δηλώσεις του κατά την ενθρόνισή του στην Τραπεζούντα. "Δεν πρέπει να περιμένει τις τα πάντα από έναν Αρχιερέα, όστις ουδέν δύναται να επιτελέσει άνευ της συνεργασίας και ειλικρινούς συμπράξεως των πολιτών". Για την ευθύτητα και την δικαιοσύνη της ποιμαντορίας του είπε: "Προτιμών να ίπταμαι εις τα ύψη και πίπτων να συντριβώ ή έρπων να καταπατηθώ υπό του πρώτου τυχόντος". Πολλά και χρήσιμα στοιχεία μπορεί να αντλήσει κανείς ξεφυλλίζοντας τον θησαυρό του βιβλίου που συνέγραψε με πολύ ευλάβεια ο Μητροπολίτης Δράμας για τον δεσπότη - ηγέτη της Τραπεζούντας Χρύσανθο. Παρουσίαση βιβλίου για τη ζωή στην Κορυφή Πολύ μικρή αποδείχθηκε η φιλόξενη αίθουσα του παλιού δημοτικού σχολείου Κορυφής, για να χωρέσει τους φίλους του γεωπόνου Σάββα Ατματζίδη, στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου του: ΒΑΣΑΝΙΣΜΕΝΗ – ΗΡΩΙΚΗ ΓΕΝΙΑ, Θρύλοι – Μύθοι – Αλήθειες, που διοργάνω-σαν ο δήμος Δοϊράνης και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Κορυφής. Η εκδήλωση διοργανώθηκε από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Κορυφής, σε συνεργασία με το Δήμο Δοϊράνης και την παρουσίαση του βιβλίου πραγματοποίησε ο καθηγητής Γεωλογίας του ΑΠΘ, Ανανίας Τσιραμπίδης. Την εκδήλωση συντόνισε ο δημοσιογράφος, και πρώην πρόεδρος του Συλλόγου, Γιώργος Καλιεντζίδης. Για τον Σάββα Ατματζίδη μίλησαν, ο δήμαρχος Δοϊράνης, Γιώργος Καλπακίδης, το μέλος της διοίκησης του Συλλόγου, Συμεών Συμεωνίδης, ενώ ο πρόεδρος του, Βασίλης Μου-ρουζίδης, του απένειμε τιμητική πλακέτα. Την εκδήλωση χαιρέτησαν, ο υφυπουργός Κώστας Κιλτίδης και ο βου-λευτής Κιλκίς Σάββας Τσιτουρίδης, ενώ παραβρέθηκαν, ο δήμαρχος Χέρσου Χρίστος Ανθρακίδης, ο αντινομάρχης Αναστάσιος Αμανατίδης, η πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου Δοϊράνης Ελένη Παπαδοπού-λου, ο εκδότης Κώστας Τερζενίδης, ο πρώην πρόεδρος της ΕΑΣ Κιλκίς Γ. Μουλλάς. Μιλώντας για το βιβλίο ο κ. Τσιραμπίδης, μεταξύ άλλων σημείωσε: «Όπως και ο ίδιος ο συγγραφέας δηλώνει το πόνημά του δεν είναι ένα χαρακτηριστικό λογοτεχνικό βιβλίο. Είναι μια κατάθεση ψυχής, εί-ναι μια βαθιά υποχρέωση στη μνήμη των βασανισμένων γονέων του και κατ’ επέκταση στη μνήμη όλων των προγόνων μας που στερήθηκαν τα πάντα για να μη λείψει από μας τίποτε.Εκτός των τεσσάρων κεφαλαίων του στην εισαγωγή γίνεται σύντομη αλλά πολύ κατατοπιστική παρουσίαση της ιστορίας των ποντίων και στο εκτενές παράρτημά του περιλαμβάνονται πληροφορίες ουσιαστικές και χρήσιμες στον καθένα από μας, καθώς και επιλεγμένη βιβλιογραφία. Οι αναφορές του συγγραφέα σε επιπλέον πρόσωπα και γεγονότα που έμμεσα σχετίζονται με το θέμα που πραγματεύεται, ακόμη και το εκτενές λεύκωμα φωτογραφιών καθιστούν αυτό το βιβλίο πολύ ενδια-φέρον για κάθε αναγνώστη. Ο πατέρας του, Δημήτρης, καταγόταν από χωριό μεταλλωρύχων το Εσελί-Ματέν της περιοχής Τρίπολης και η μητέρα του Σόνα από το χωριό Γαβάχουλτσα της περιοχής Ορντού (Κοτυώρων)». Ο κ. Τσιραμπίδης στάθηκε ιδιαίτερα στη μαρτυρική πορεία των οικο-γενειών του πατέρα και της μητέρας του συγγραφέα, από τον Πόντο μέχρι την επιστροφή στην πατρίδα και την εγκατάστασή τους στην Κο-ρυφή, στον πόλεμο και τον εμφύλιο, στη δύσκολη καθημερινότητα του χωριού. Ο συγγραφέας περιγράφει το πανηγύρι του χωριού, τις διατροφικές συνήθειες και γεωργικές ασχολίες, τα παζάρια του Χέρσου και Κιλκίς, τα ήθη και έθιμα, τους χορούς και τα τραγούδια της προ- και μεταπο-λεμικής περιόδου. Πηγή: Εφημερίδα "Ειδήσεις"

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

ΑΠΟ ΤΟ E-PONTOS

«Μωμο΄έρια (Κοτσαμάνια)» Επιμέλεια: Κώστας Αλεξανδρίδης

Μώμος είναι στην Αρχαιότητα ο Θεός του γέλιου και της σάτυρας , η προσωποποίηση της μομφής και της κατηγορίας.

Μώμος είναι αυτός που ψάχνει να βρει κουσούρι, άλλωστε είναι γνωστή η λέξη άμωμος, που σημαίνει ο χωρίς κουσούρια, ο τέλειος.

Προέρχεται από το ομηρικό ρήμα ΜΩ, που σημαίνει ψάχνω να βρω (κουσούρι).

Μωμό΄εροι ή Μωμόγεροι ή Μωμο΄έρια ή Μωμογέρια ή Μωμοέρε, είναι οι Ιερείς του Μώμου, οι ακόλουθοί του, που χορεύοντας και τραγουδώντας σατυρίζουν πρόσωπα και καταστάσεις.

Οι Μωμόγεροι στον Πόντο είναι μεταμφιεσμένοι.

Φοράνε προσωπεία ΟΛΟΙ! (Εξ΄ου και Μωμό΄ερος κατ΄επέκταση σημαίνει – κατά την χριστιανική αντίληψη και ο πονηρός ή ο διπρόσωπος).

Είναι γνωστό ότι το «θέατρον», όπως το λέμε ακόμη και σήμερα εμείς οι Πόντιοι, είναι επινόηση ελληνική.

Είναι επίσης γνωστό ότι το αρχαίο ελληνικό δράμα (τραγωδία, κωμωδία, σατυρικό δράμα), προήλθε από το διθύραμβο.

Αυτό , όμως, που δεν είναι γνωστό, είναι ότι ο ορισμός του διθύραμβου είναι οι Μωμόγεροι. Δηλαδή, η ομάδα των Μωμόγερων έχει όλα εκείνα τα δομικά και πολιτισμικά στοιχεία του διθύραμβου.

Ομάδες Μωμόγερων στο Μικρασιατικό χώρο και ιδιαίτερα στον Πόντο, συναντάμε σε δεκάδες παραλλαγές, όπως επίσης και στο βαλκανικό χώρο και στην Ελλάδα με τους Μπαμπούγερους, τα Ρογκάτσια, τους Αράπηδες κ.α.

Αυτές οι ομάδες, είτε είναι μεταγενέστερες, όπως οι Γενίτσαροι και οι Μπούλες της Νάουσας, είτε έχουν διατηρήσει πολύ λίγα στοιχεία της αρχαίας προχριστιανικής προέλευσής τους, δηλαδή του διθυράμβου.

Η πιο ολοκληρωμένη παραλλαγή Μωμόγερων, κλασική περίπτωση διθύραμβου, είναι οι Μωμόγεροι της Λιβεράς του Πόντου (και του γειτονικού Καπίκιοϊ).

Χωρίς να θεωρήσουμε δευτερεύουσας σημασίας άλλες παραλλαγές, όπως αυτή της ιδιαίτερης πατρίδας μου της Ζάβερας(Άνω Ματσούκα), που περιγράφεται εκπληκτικά από τον αείμνηστο συμπατριώτη μας Γεώργιο Ζερζελίδη, είναι αλήθεια ότι στη Λιβερά, λόγω των ιδιαίτερων προνομίων επί Οθωμανοκρατίας,(ελέω της Μαρίας της Λιβερίτισσας, Σουλτάνας Γκιούλ Μπαχάρ), διατήρησε όλα εκείνα τα αρχαιοπρεπή στοιχεία του δρωμένου, προσθέτοντας βεβαίως και νεότερα, που είναι όμως ορατά.

Δικαίως θεωρείται η πλέον ολοκληρωμένη μορφή διθυράμβου, αφού διατήρησε και τη χορευτική ομάδα και τη θεατρική ομάδα, αλλά και τη συνοδεία της μοναδικής και αυθεντικής μουσικής της (άσκαυλος, λύρα).

Το δρώμενο, βεβαίως, εκδιώχθηκε από τους Πατέρες της Εκκλησίας ως ειδολωλατρικό, αλλά ήταν τόσο βαθιά ριζωμένο στη συνείδηση και στην ψυχοσύνθεση του ποντιακού λαού, που τελικά εντάχθηκε στις γιορτές του Δωδεκαημέρου, υπό την ανοχή της Εκκλησίας, χωρίς ποτέ να χάσει τον ευγονικό, ευετηριακό και ψυχαγωγικό χαρακτήρα του.

Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα του Λουκιανού στο έργο του Περί Ορχήσεως.

“ Η Βακχική όρχησις εν Ιωνία μάλιστα και εν Πόντω σπουδαζομένη καίτοι σατυρική ούσα ούτω κεχείρωται τους ανθρώπους τους εκεί ώστε κατά τον τεταγμένον έκαστοι καιρόν απάντων επιλαθόμενοι των άλλων, κάθηνται δι ημέρας τιτάνας και κορύβαντας και σατύρους και βουκόλους ορώντες –και ορχούνται γε ταύτα οι ευγενεστάτοι και πρωτεύοντες εν εκάστη των πόλεων ουχ όπως αιδούμενοι αλλά και μέγα φρονούντες επί τω πράγματι μάλλον, υπέρ επ΄ευγενείας και λειτουργίας και αξιώμασι προγονικοίς “.

Περιληπτικά, αυτή ήταν η πορεία του δρωμένου την περίοδο της Βυζαντινής και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Τα τελευταία χρόνια, λοιπόν, στον Πόντο, για να γίνει η αναπαράσταση του δρωμένου, έπρεπε να δοθεί ειδική άδεια στους τελούντες, από τις τουρκικές αρχές.

Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τα χορευτικά παραγγέλματα να δίνονται στην τουρκική γλώσσα, για τους πάντα καχύποπτους Τούρκους:

Ατσουλούμ: Αραιώστε

Σάλα: Κουνηθείτε

Τιζουρούμ: Στη σειρά Χαρμάνλαϊ: Ανακατευτείτε

Πιρ ταχά: Άλλη μια φορά

Γεργεριντέ: Επί τόπου

Γέρι: Πίσω

Ίλερι: Μπροστά κτλ.

Η ενδυμασία των χορευτων

Προσωπεία Χιτώνας: Αρχαία ένδυση (Θεός Μώμος – Μίθρας)

Περικεφαλαία: Μεταλεξανδρινοί-Ελληνιστικοί χρόνοι

Ματσούκι: Μεσαιωνικό όπλο

Φέρμελη: Γιλέκο της Επανάστασης

Γραβάτα: Σάτυρα αστικοποιημένων Ποντίων

• Οι νύμφες με τους καρπούς-περιδέραιο και η αρπαγή τους

• Ο ζωομορφισμός των θεατρικών προσώπων

• Ο οργιαστικός και κορυβαντικός χαρακτήρας του χορού

• Ο θορυβώδες (φωνές-οχοχο, γολγόνια, αγγείο) και εορταστικός χαρακτήρας.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922), οι Έλληνες του Πόντου, όπως και ολόκληρος ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, υποχρεώνονται να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές τους εστίες, ως ανταλλάξιμοι πληθυσμοί (Συνθήκη Λωζάννης, 1923).

Κάποιοι, κυρίως αυτοί που εγκαταστάθηκαν σε αστικά κέντρα, ίσως και λόγω της δεινής οικονομικής τους κατάστασης, λόγω της προσφυγιάς, αντάλλαξαν και τα ιδιαίτερα πολιτισμικά στοιχεία των τόπων της καταγωγής τους.

Κάποιοι άλλοι, όμως, συνέχισαν τα ήθη, τα έθιμα και τις Παραδόσεις τους, χωρίς να θεωρήσουν την παραμικρή λεπτομέρεια ανταλλάξιμη.

Ευτυχώς ήταν οι πολλοί και ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους κατέχουν αυτοί που ήρθαν από τη Λιβερά του Πόντου και το γειτονικό Καπίκιοΐ.

Από τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς, συνεχίζουν το δρώμενο οι Λιβερίτ΄ στα χωριά Τετράλοφο, Αλωνάκια, Καρυοχώρι, Κομνηνά, και αργότερα την Ασβεστόπετρα, τη Σκήτη και τον Άγιο Δημήτριο Κοζάνης.

Φυσικά, από τα πρώτα χρόνια, συνέχισαν το δρώμενο και οι Καπικιεέτ΄, στο Πρωτοχώρι Κοζάνης. Αδιάψευστοι μάρτυρες, οι παλαιότερες φωτογραφίες που συγκεντρώσαμε, από την επιτόπια έρευνά μας στο Νομό Κοζάνης.

1. Τετράλοφος, Αρχηγός: Φιλιππίδης Γεώργιος, Πρώτη αναβίωση : 1927.

2. Κομνηνά, Αρχηγός: Ταπαντζίδης Νικόλαος,Πρώτη αναβίωση : 1928.

3. Πρωτοχώρι, Αρχηγός: Αδαμίδης Νικόλαος,Πρώτη αναβίωση : 1927.

4. Αλωνάκια, Αρχηγός: Κοκκινίδης Ευστάθιος,Πρώτη αναβίωση : 1926.

5. Καρυοχώρι, Αρχηγός: Χρυσοστομίδης Χρυσόστομος,Πρώτη αναβίωση : 1933.

6. Ασβεστόπετρα, Αρχηγός: Ζαρομυτίδης Θεόδωρος,Πρώτη αναβίωση: 1932.

7. Άγιος Δημήτριος, Αρχηγός: Παναγιωτίδης Χαράλαμπος,Πρώτη αναβίωση: 1935.

8. Σκήτη, Αρχηγός:Πρώτη αναβίωση: 1935. Φυσικά και στην Ελλάδα η άδεια των τοπικών αρχών ήταν βασική προϋπόθεση για την αναπαράσταση του δρωμένου και βέβαια, δεν έλειψαν και οι παρεμβάσεις των αρχών, με αποτέλεσμα την περίοδο Μεταξά αρχικά και μετά τον Εμφύλιο, να απαγορευτούν τα προσωπεία των χορευτών, με αποτέλεσμα να καταργηθούν.

Την ίδια περίοδο, σταδιακά απουσιάζει το σατυρικό τραγούδι των Μωμόγερων.

Πάντως, διατηρείται ο γονιμικός, ευετηριακός, ψυχαγωγικός, αλλά και ο μαγικο-θρησκευτικός χαρακτήρας του δρωμένου, αν λάβουμε υπόψη μας ότι στο Πρωτοχώρι, για παράδειγμα, ο θίασος των Μωμόγερων, εισέρχεται και χορεύει στο νεκροταφείο του χωριού (εκτός το διάβολο).

Όλοι εμείς που ασχολούμαστε με την έρευνα, ή συμμετέχουμε ενεργά στην αναβίωση του δρωμένου, νιώθουμε μεγάλη χαρά και είμαστε ιδιαίτερα περήφανοι που διασώθηκε ένα τόσο πολύτιμο, τόσο σημαντικό κομμάτι του ζωντανού λαϊκού μας Πολιτισμού.

Είμαστε αποφασισμένοι να το προστατεύσουμε και να το κάνουμε γνωστό στα πέρατα της Οικουμένης. Δε θα επιτρέψουμε, όμως, τη φολκλοροποίησή του από ανεύθυνα χορευτικά σχήματα

Το απογυμνώνουν από τα υπόλοιπα πολιτισμικά του στοιχεία, πλην του χορού.

Ας συνειδητοποιήσουμε όλοι ότι οι Μωμόγεροι δεν είναι απλά ένας χορός, αλλά το αρχαιότερο και σημαντικότερο δρώμενο των Ελλήνων!

Ο «ΓΕΝΑΡΗΣ» ΣΤΗΝ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ

ΤΟ 2009 ΗΡΘΕ Μας το φέρνει ο Ιανουάριος, ο επιλεγόμενος και «Γενάρης». Πάμε λοιπόν μέσα από την Λαογραφία μας να γνωρίσουμε τον πρώτο μήνα του έτους! Ο Γενάρης λοιπόν, είναι ο πρώτος μήνας του ημερολογίου μας, και πήρε το όνομα του (Ιανουάριος) από τον ρωμαϊκό Θεό Ιανό. Ο Ιανός ήταν θεός της αρχής και του τέλους, της μετάβασης από μια κατάσταση σε άλλη. Οι παραδόσεις μας αναφέρουν, ότι ο Γενάρης ονομάζεται έτσι, επειδή «γεννά η μέρα, και τα αρνιά». Μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο, το σκοτάδι αρχίζει να υποχωρεί. Το φως κερδίζει τη μάχη. Φως σημαίνει ζωή πάνω στον πλανήτη, χαρά, ελπίδα, και γενικότερα σημαίνει το καλό στη ζωή μας. Το διάστημα που μεσολαβεί από τα Χριστούγεννα μέχρι τα φώτα, αναφέρεται στο λαϊκό εορτολόγιο ως «δωδεκαήμερο», και θεωρείται πολύ επικίνδυνη εποχή! Τις νύχτες, που είναι και οι μεγαλύτερες νύχτες του χρόνου, κυκλοφορούν πάνω στη γη οι καλικάτζαροι, δαιμόνια του σκότους, που αφήσαν για λίγο την κατοικία τους στα έγκατα της γης και ανεβήκαν στην επιφάνεια για να πειράξουν τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι προσπαθούν να τους απομακρυνουν με διάφορα μέσα: με τη φωτιά, που την αφήνουν να καίει όλη νύχτα στο τζάκι, του σπιτιού, με ένα βοτάνι που έχει έντονη μυρωδιά και που το λένε «απήγανο», και φυσικά με το σημείο του σταυρού που διώχνει κάθε κακό. Προσπαθούν επίσης να καλοπιάσουν ρίχνοντας τους λουκάνικα και ξεροτήγανα στα κεραμίδια για να φάνε. Τα δαιμόνια αυτά εξαφανίζονται τα Θεοφάνια, γιατί τα κυνηγά ο παπάς με την «αγιαστούρα» του. Κανένα κακό δεν μπορεί να αντισταθεί στον Μεγάλο Αγιασμό, που όλα τα εξαγνίζει! Φεύγουν λοιπόν και οι καλικάντζαροι φωνάζοντας: «Φεύγετε να φεύγουμε Κι ερχετ’ ο ζουρλοπαπας Με την αγιαστούρα του Και με την βρεχτούρα του. Τα κακάβια στο κεφάλι, Τα παιδιά στην αμασχάλη, Φιου, και γίναμε καπνός»! Τα λαϊκά έθιμα που εντοπίζονται στην περίοδο του Δωδεκαημέρου, και κυρίως στα τρία μεγάλα σημεία της, Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, και Φώτα, εκφράζουν την έννοια του τέλους και της αρχής, δηλώνουν την αγωνία που κατέχει τον άνθρωπο, μπρος το τέλος μιας περιόδου της ζωης του, και την αρχή μιας άλλης. Τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς, τα διακρίνουμε σε δυο κατηγορίες. Αυτά που συνδέονται με την έννοια του τέλους, και αυτά που συνδέονται με την έννοια της αρχής.. Ας δούμε τι εννοούμε με την «αρχή»! Μπροστά σε μια καινούργια αρχή, που είναι και η νέα χρονιά, και ο μήνας της, ο Γενάρης, εκείνο που προσπαθούμε όλοι οι άνθρωποι να εξασφαλίσουμε, είναι η ευτυχία μας. Για όλους εμάς σήμερα που ζούμε σε έναν πολυσύνθετο κόσμο, όπου κανένας δεν ξέρει τι είναι η που ανήκει ακριβώς, το τι είναι ευτυχία, είναι δύσκολο να καθοριστεί. Για τον αγρότη όμως, της προβιομηχανικής εποχής, τα πράγματα ήταν πολύ απλά. Ευτυχία, ήταν η καλή σοδειά, που θα τον γλύτωνε από την πείνα, η καλή υγεία, και η καλή καρδιά. Αυτή άλλωστε ήταν και η συνηθισμένη ευχή της πρωτοχρονιάς. «ΓΕΡΟΣΥΝΗ, ΚΑΛΟΣΥΝΗ, ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΜΠΕΡΕΚΕΤΙΑ». Τα Ελληνικά έθιμα του δωδεκαημέρου, έχουν τα περισσότερα την καταγωγή τους στις ρωμαϊκές γιορτές αυτής της περιόδου, οι οποίες είχαν ενσωματώσει πολλά από τα στοιχεία της Αρχαίας Ελληνικής λατρείας, αλλά και πολλά έθιμα της Ανατολής.. Οι ρωμαϊκές γιορτές που εντοπίζονται στις χειμερινές τροπές του Ήλιου (δηλαδή, τέλη Δεκεμβρίου — αρχές Ιανουαρίου) είναι οι εξής: α) τα Σατούρνια μεταξύ 17-23 Δεκεμβρίου ήταν γιορτή προς τιμή του θεού δαίιιπιιΐδ αντίστοιχου με τον Κρόνο των Ελλήνων, β) το «Γενέθλιο του Αήττητου Ηλίου», γ) η Πρώτη των Καλένδων (δηλαδή, η πρώτη Ιανουαρίου), κατά την οποία γινόταν η εγκατάσταση των καινούριων πολιτικών αρχών της Ρώμης, και δ) τα Υοΐα Ριιβ1ίθ3. (δηλαδή, οι δημόσιες ευχές), στις 3 Ιανουαρίου, οπότε οι ύπατοι ορκίζονταν στο λαό να φυλάξουν τους νόμους και να κυβερνήσουν δίκαια. Η χριστιανική εκκλησία πήρε από την αρχή, όπως ήταν φυσικό, έντονα εχθρική στάση απέναντι στις ειδωλολατρικές αυτές γιορτές. Επειδή όμως είδε ότι τα έθιμα που ήταν συνδεμένα μαζί-τους — όπως λ.χ. οι μεταμφιέσεις, τα τυχερά παιχνίδια, η εκλογή βασιλιά των Σατουρναλίων, οι μαντικές ενέργειες και η κάθε λογής ασυδοσία— ήταν βαθιά ριζωμένα στη ζωή του λαού, ο οποίος δεν ήταν καθόλου διατεθειμένος να τα αποχωριστεί, έκανε τότε το μεγάλο ιστορικό συμβιβασμό-της: τοποθέτησε στη θέση των ειδωλολατρικών γιορτών τις δικές-της μεγάλες επετείους, τα Χριστούγεννα, τη γιορτή του αγίου Βασιλείου και τα Φώτα. Και επέτρεψε —ή, καλύτερα, ανέχτηκε — να ενσωματωθούν σ' αυτές τα πατροπαράδοτα λαϊκά έθιμα αυτής της περιόδου. Η ίδια μάλιστα η εκκλησία ευνόησε ορισμένες ταυτίσεις, όπως λ.χ. του Μίθρα με το νεογέννητο Χριστό και του βασιλιά των Σατουρναλίων, εφόρου των τυχερών παιχνιδιών, με το Μέγα Βασίλειο (μέσα από την παρετυμολογία Βασίλης-βασιλιάς). Έτσι, στα νεοελληνικά λαϊκά έθιμα, ο αϊ- Βασίλης, σεπτός ιεράρχης της εκκλησίας, έχει αποχτήσει και μιαν άλλη παράξενη ιδιότητα, να φανερώνει στους ανθρώπους την τύχη-τους: απόδειξη το φλουρί της βασιλόπιτας, αλλά και ένα σωρό άλλες μαντικές πράξεις που εντοπίζονται τη μέρα της γιορτής-του και ποικίλλουν από τόπο σε τόπο. Στην Κύπρο λ.χ. το βράδυ της παραμονής του αγίου Βασιλείου παίρνουν κλαδιά ελιάς, κόβουν τα φύλλα-τους και «παίζουν», όπως λένε, «τον αϊ-Βασίλη»,.καθισμένοι μπροστά στη φωτιά. Ρίχνουν, ο ένας μετά τον άλλον, στη φωτιά ένα φύλλο ελιάς και λένε: «αϊ- Βασίλη βασιλιά, που ξούσιάζεις τον τουνιάν, δείξε και φανέρωσε αν μ' αγαπά» (ο τάδε ή η δείνα). Και παρατηρούν τις κινήσεις του φύλλου μέσα στη φωτιά. Ζωηρή κίνηση σημαίνει ζωηρή αγάπη, αδύναμη κίνηση σημαίνει. αδύναμη αγάπη, κάψιμο χωρίς κίνηση, καθόλου αγάπη. Στη Σκύρο μαντεύονται αλλιώς. Το πρωί του αγίου Βασιλείου πάνε στο σταύλο κι αφού βάλουν τα βόδια να πρωτοπατήσουν σε σίδερο, για να είναι σιδερένια όλο το χρόνο, περνάνε ύστερα τη βωδόκλορα (βοϊδοκουλούρα, δηλαδή, που ζυμώνουν επίτηδες για τα βόδια αυτή τη μέρα) απ' το κέρατο του βοδιού. Καθώς τινάζει αυτό το κεφάλι-του, για να ελευθερωθεί, πέφτει η κουλούρα. Ανάλογα με το πώς θα πέσει, μπρούμυτα, ίσια ή όρθια, μαντεύονται αν η σοδειά θάναι καλή για το κριθάρι, το σιτάρι ή το λαθούρι. Έπειτα δίνουν τη μισή κουλούρα να τη φάει το βόδι και την άλλη μισή ο παραγιός ή ο βοσκός. Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι' αρχή του Γεναρίου, κι αρχή που βγήκεν ο Χριστός στη γη να περπατήσει. Εβγήκε και χαιρέτησε όλους τους ζευγολάτες κι ο πρώτος-του χαιρετισμός ήταν άγιος Βασίλης. — "Άγιε Βασίλη δέσποτα, καλό ζευγάρι κάνεις. —Με την ευκή-σου, δέσποτα, καλό κ' ευλογημένο. Στάθηκε και το βλόγησε με το δεξί-του χέρι, με το δεξί, με το ζερβί, με το μαλαματένιο, πάλι το ξαναβλόγησε με μαργαριταρένιο. —Θα σε ρωτήσω, δέσποτα, πόσα πινάκια σπέρνεις; —Σπέρνω σιτάρι δώδεκα, κριθάρι δέκα πέντε, μα κείνο το ζηλέψανε περδίκια και λαγούδια, παίρνω το ντουφεκάκι-μου και πά'να τα σκοτώσω. Μήτε περδίκια σκότωσα, μήτε λαγούς έπιασα, μόν' θέρισα κι αλώνισα όλα τ' αποφαγούδια• και κάνω χίλια μετρητά και χίλια μετρημένα• κ' εκεί που το μετρούσανε, να κι ο Χριστός κ' επέρνα, κ' εκεί που στάθηκε ο Χριστός χρυσό δεντρί φυτρώθη, κ' εκεί που παραστάθηκε χρυσό κυπαρισσάκι, στη μέση είχε το σταυρό, στην άκρη το Βαγγέλιο, και στα παρακλωνάρια-του Αγγελοι, Αρχάγγελοι, και κάτω στη ριζούλα-του μια κρυσταλλένια βρύση, να κατεβαίνει η πέρδικα να βρέχει τα φτερά-της, να ραίνει τον αφέντη-μας τον πολυχρονεμένο. Εσένα πρέπει, αφέντη-μου, δαμασκηνό τραπέζι, όταν ανθεί η δαμασκηνιά ν' ανθεί και το τραπέζι και πάλι ξαναπρέπει-σου στα πευκιά να καθήσεις, να κοσκινίζεις το φλωρί, να πέφτει το λογάρι, και τ' αποσκονίδια-του σκλάβους να τ' αγοράζεις. Πολλά 'παμε τ' αφέντη-μας, ας πούμε της κυράς-μας. Κυρά ψηλή, κυρά λιγνή, κυρά καμαροφρύδα, πήρες τα ρόδα απ' τη ροδιά, τ' ασπράδι από το χιόνι πήρες και το ματόφρυδο από το χελιδόνι. Πολλά 'παμε και της κυράς ας πούμε και της κόρης. Κυρά-μ', τη δυχατέρα-σου γραμματικός την θέλει, κι αν είναι και γραμματικός πολλά προικιά γυρεύει, γυρεύει αμπέλια ατρύγητα, χωράφια με τα στάχυα, γυρεύει και τη Βενετία μ' όλα-της τα καράβια, γυρεύει και τον κυρ Βοριά να τα καλαρμενίζει. Αυτά λοιπόν φίλοι μου είναι μερικά στοιχεία από την Λαογραφία μας, για τον ΓΕΝΑΡΗ, τον πρώτο μήνα της νέας χρονιάς! ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ ΣΕ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ! Βασίλης Τσούγκαρης Αρθρογράφος – Παραγωγός Ραδιοφωνίας tsougarisgnomi@gmail.com

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

ΑΠΟ ΤΟ E-PONTOS ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ ΤΟΥ ΔΩΔΕΚΑΗΜΕΡΟΥ Η Δ.Ε.Π.Α.Γ. σε συνεργασία με τους Πολιτιστικούς Συλλόγους του Δήμου Γιαννιτσών διοργανώνει μια εκδήλωση ομαδικής γιορτής με τα Παραδοσιακά Δρώμενα του Δωδεκαημέρου. Τη Δευτέρα 29 Δεκεμβρίου οι σύλλογοι θα ξεκινήσουν από το Δημαρχείο της πόλης στης 6.30 μ.μ. κάνοντας ένα πέρασμα από την αγορά και σταματώντας σε τρία κομβικά σημεία της πόλης και θα καταλήξουν στον πεζόδρομο πλατεία (ΕΠΟΝ). Στην μεγάλη γιορτή συμμετέχουν και οι Σύλλογοι Ποντίων παρουσιάζοντας το Ποντιακό έθιμο Κοτζαμάνια - Μωμόγεροι: Πολιτιστικός Εξωραϊστικός Σύλλογος Ποντίων Μεσιανού,Σύλλογος Ποντίων Γιαννιτσών,Πολιτιστικός Σύλλογος Παραλίμνης "Ο ΠΛΑΤΩΝ", Ποντιακός Σύλλογος Νέας Τραπεζούντας "ΕΥΞΕΙΝΟΣ ΛΕΣΧΗ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ",Ποντιακός Σύλλογος Λεπτοκαρυάς "ΟΙ ΤΡΑΝΤΕΛΕΝΟΙ". Είναι ένα Παραδοσιακό Θεατρικό Δρώμενο των Ελλήνων του Πόντου που γινόταν κάθε χρόνο στο διάστημα του Δωδεκαημέρου. Η απώτερη καταγωγή του ανάγεται στους χρόνους του Παγανισμού και της λατρείας του Πάνα. Οι παραστάσεις ήταν τυποποιημένες από την μακραίωνη παράδοση, παρότι υπήρχαν διάφορες παραλλαγές στην μεταμφίεση, στις μάσκες, στην σύνθεση των ομίλων και στα δρώμενα. Παίζοντας στις αυλές των σπιτιών, στα σταυροδρόμια και στις πλατείες. Οι μωμόγεροι δεν είναι μόνο εξωτικό λαϊκό θεατρικό δρώμενο και μια αληθινή έκφραση του λαϊκού πνεύματος, αλλά και ένα λιτό δραματικό παιχνίδι που αναβλύζει από τις πιο γνήσιες πηγές της παράδοσης, από το πιο μακρινό παρελθόν του Ελληνισμού. Η ονομασία τους από τη λέξη Μώμος (κοροϊδία) και γέρος είναι χαρακτηριστική. ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΟΝΤΙΑΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ Ν. ΡΟΔΟΠΗΣ "Η ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑ" Ο Σύλλογος Ποντιακής Νεολαίας Ν. Ροδόπης «Η Τραπεζούντα» ανασύρει από το καλά φυλαγμένο σεντούκι "Έθιμα του δωδεκαημέρου Χριστουγέννων – Φώτων των Ελλήνων του Πόντου", θύμηση για τους παλιούς, γνώση για τους νέους στις 28/12 στις 1.30 μ.μ. στην κεντρική πλατεία Κομοτηνής. ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΟΝΤΙΑΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ Ν. ΡΟΔΟΠΗΣ "Η ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑ" ΘΡΥΛΟΡΙΟ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ Τ.Κ. 69100 Τ.Θ. 1143 Τηλ. 6977980957

Ο ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ ΣΤΗΝ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ

Επειδή τα τελευταία χρόνια πάμε προς το οριστικό χάσιμο όλων εκείνων που μας χαρακτήριζαν σαν λαό, σαν χώρα, τα ήθη, τα έθιμα, τις παραδόσεις μας, ας θυμηθούμε κάποια λαογραφικά στοιχεία για το μήνα αυτό. Ο Δεκέμβρης, είναι ο δωδέκατος και τελευταίος μήνας του ηλιακού μας έτους, αλλά ο δέκατος μήνας όπως το λέει και το όνομα του. Δεκέμβρης από το λατινικό Decem, που σημαίνει δέκα. Από την ζωή των αγροτών, όπως αυτή εξελίσσεται μέσα στον Δεκέμβρη, τρεις είναι οι εμπειρίες του χρόνου που «πρωταγωνιστούν»! Το κρύο, το τέλος της σποράς, και η μικρή μέρα. Ο Δεκέμβρης είναι ο μήνας με τις μικρότερες μέρες. Από τα Χριστούγεννα όμως και μετά, αρχίζουν και μεγαλώνουν. Το κρύο συνδέεται με τρεις κυρίως γιορτές στην αρχή του Δεκέμβρη. Της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Σάββα, και του Αη Νικόλα. Λέγανε παλιά: «Βαρβάρα βαρβαρωνει, και Σάββας σαβανώνει, αι Νικόλας παραχώνει»! Στις ορεινές περιοχές της Ηπείρου, της Δυτικής Μακεδονίας, της Ρούμελης, το κρύο συνδέεται και με την γιορτή του Αγίου Αντρέα. «Ο Αγι Αντρέας έφτασε, το κρύο αντρειεύει». Ο Δεκέμβρης στην παράδοση μας, έχει και το όνομα Αντριας (η Ντριας), λόγω του κρύου. Η δεύτερη εμπειρία, όπως είπαμε, είναι το τέλος της σποράς. Εκφράζεται και αυτή με παροιμίες. Για την σπορά λένε: «Δικεμβρις, δικιος σπόρος», η «Δεκέμβρη δίκαια σπέρνε», και αυτό γιατί ο «ζευγάς», δεν πρέπει να ρίχνει το σπόρο μήτε πολύ αρια , μήτε πολύ πυκνά, γιατί το χώμα είναι αρκετά ποτισμένο από την βροχή, και έτσι δεν υπάρχει πλέον ο φόβος μη τυχόν και δεν φυτρώσει ο σπόρος. Ένα άλλο έθιμο που τηρούσαν οι παλιοί τον Δεκέμβρη, ήταν που «ευχαριστούσαν» τα ζώα τα οποία τους βοηθούσαν στη σπορά! Μια ξεχωριστή γιορτή, στις 18 του Δεκέμβρη, είναι του Αγίου Μοδεστου. Στο Δρυμό, στην γιορτή του αγίου, έδιναν στα ζώα τριμμένους άρτους και αντίδωρο από την εκκλησία, για να φάνε τα ζώα και να γίνουν γερά! Βέβαια σήμερα, τα ζώα έχουν αντικατασταθει από τα τρακτέρ. Στη Λήμνο, οι ζευγάδες κάνουν κόλλυβα που τα πηγαίνουν στην εκκλησία και τα διαβάζει ο παπάς, και τα ρίχνουν έπειτα στην «ταγή» για τα ζώα. Η τρίτη εμπειρία για τον Δεκέμβρη, είναι το φως. «Του Δεκέμβρη η μέρα, καλημέρα καλησπέρα» έλεγαν οι παλιοί, για να τονίσουν το πόσο μικρές μέρες και μεγάλες νύχτες έχουμε αυτό το μήνα. Με τον ήλιο και το φως, σχετίζεται η μεγαλύτερη γιορτή του Δεκέμβρη, τα Χριστούγεννα. Σε πολλά μέρη τα Χριστούγεννα έδωσαν το όνομα τους στον μήνα: «Χριστουγεννάρης, Χριστουγεννάς». Στα ευαγγέλια δεν μνημονεύεται ο μήνας που γεννήθηκε ο Χριστός! Η γιορτή των γενεθλίων, θεσπίστηκε για τις 25 του Δεκέμβρη από τους Χριστιανούς της Ρώμης το 335 μ.Χ. Αυτό έγινε, για να παραμεριστεί ο Περσικός θεός Μίθρας, που είχε το γενέθλιο του την ιδία μέρα. Αυτά και άλλα πολλά έχει η λαογραφία μας για τον μήνα Δεκέμβρη, ήθη, έθιμα, τραγούδια, κάλαντα….. ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ Βασίλης Τσούγκαρης Αρθρογράφος – Παραγωγός Ραδιοφωνίας tsougarisgnomi@gmail.com

ΔΙΟΡΘΩΣΗ – ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΓΙΑ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ

Επειδή από λάθος έσβησα το σχόλιο φίλου αναγνώστη της σελίδας στο post του Θεάτρου Σκιών, θα του απαντήσω μέσα από αυτό το μικρό αρθράκι ζητώντας του παράλληλα και συγγνώμη (όταν χωρίς να πιεις καφέ ξεκινάς να γράψεις, θα την κάνεις την στραβή).
Με ρώτησε στο μήνυμα του αν υπάρχουν DVD με τον μεγάλο ΔΑΣΚΑΛΟ ΕΥΓΕΝΙΟ ΣΠΑΘΑΡΗ προκειμένου να τα αγοράσει και να τα δείξει στο μικρό του!Να τον συγχαρώ για αυτή του την κίνηση, γιατί τα παιδιά μαθαίνουν ΠΡΩΤΑ μέσα από το σπίτι για τα Ήθη, Έθιμα, και τις Παραδόσεις του τόπου.
Μακάρι όλοι Μπαμπάδες, μαμάδες, θείοι, θείες, να μιλούν στα παιδιά για το θέατρο σκιών, για τα παλιά παιδικά παιχνίδια.
Έτσι ΔΕΝ ΘΑ ΧΑΘΟΥΝ όλα αυτά που μεγάλωσαν γενιές και γενιές.
Αν και στο παρελθόν έψαξα να βρω κάποια DVD με τον Ευγένιο Σπαθάρη, δεν βρήκα.
Βρήκα μια δυο Βιντεοκασέτες.
Υπήρχε όμως αρκετά πλούσια δισκογραφία με τον Ευγένιο Σπαθαρη, σε LP, που πολλούς από αυτούς τους δίσκους έχω στην δισκοθήκη μου.
Αν κάποιος φίλος γνωρίζει κάτι παραπάνω, ας μας ενημερώσει γιατί καλό θα ηταν όλα αυτά να ΣΩΘΟΥΝ, ειδικά οι παραστάσεις του ΣΠΑΘΑΡΗ, αυτό το ΛΑΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ.

Κάποια βίντεο με παραστάσεις Καραγιόζη εδώ.

ΟΙ «ΦΩΤΙΕΣ ΤΟΥ ΑΓΙΑΝΝΙΟΥ»

(ΑΠΟ http://www.provoleas.gr ΤΟΝ ΠΡΟΒΟΛΕΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ)

Αναβίωσε στην Κυριώτισσα, όπως κάθε χρόνο, το βράδυ της 23ης Ιουνίου το έθιμο: «Φωτιές του Αγιαννιού».

Εφέτος την πρωτοβουλία ανέλαβε η «Λέσχη Ανάγνωσης της Κυριώτισσας».

Από το 1992, πρώτα ο Σύλλογος Φίλων Τέχνης «Διόνυσος» και κατόπιν η «Κίνηση Πολιτών για την προστασία της Κυριώτισσας» καθιέρωσαν το έθιμο ως γιορτή μέσα στη γειτονιά.

Για το έθιμο μίλησε η Μαρία Τσίγκα, ενθυμούμενη τον τρόπο με τον οποίο το παρουσίαζαν στη γειτονιά, πριν 35 χρόνια, η μητέρα της Αλκμήνη Μούμουγλου – Τσίγκα και οι φίλες της. Στη συνέχεια, έγινε η αναπαράσταση του «Κλήδονα». Κατόπιν, η Ειρήνη Κωστοπούλου αφηγήθηκε δραματοποιημένα το παραμύθι «Ο Κωστής, η Λεμονιά και το στοιχειό της φωτιάς».

Μετά, τα παιδιά ζωγράφισαν με θέμα «Το καλοκαίρι» και έπαιξαν «Το παιχνίδι της καραμέλας».

Ακολούθως, ο τραγουδοποιός Σούλης Λιάκος ερμήνευσε τραγούδια δικά του και άλλων συνθετών.

Στο τέλος, άναψαν οι φωτιές.

Σε μια πόλη που χάνει τα παιδιά της (δυστυχώς, για τρίτη συνεχή χρονιά, ο Άλεξ λείπει από τη γειτονιά), που μετέτρεψε διατηρητέες περιοχές της σε γκέτο νυχτερινής διασκέδασης (όπως την κηρυγμένη ως «ιστορικό τόπο» διατηρητέα περιοχή της Κυριώτισσας!), επιτρέποντας την παράνομη λειτουργία κέντρων νυχτερινής διασκέδασης, σε μια πόλη της οποίας τα μνημεία ρημάζουν ή έχουν μετατραπούν σε μπαρ! και οι πολίτες της δεινοπαθούν από τα αυτοκίνητα, τα τραπεζοκαθίσματα, την ηχορύπανση, την έλλειψη πρασίνου και ελεύθερων δημόσιων χώρων, τα ναρκωτικά…, έχουμε ανάγκη, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, τους ξεχασμένους «μύθους» της, οι οποίοι, λειτουργώντας ως αντίδοτα, ίσως μας προσφέρουν την ύστατη, ενδεχομένως, ευκαιρία αναζήτησης μιας άλλης στάσης και ποιότητας ζωής, αφυπνιζόμενοι ως πολίτες και παίρνοντας στα χέρια μας τις τύχες μας.

Λέσχη Ανάγνωσης της Κυριώτισσας

Ο ΜΑΗΣ ΣΤΗΝ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Όπως λέει και ένα παλιό τραγουδάκι, «Ο Μάιος μας έφτασε», και εμείς με «ταχύ βήμα», ας πάμε να γνωρίσουμε αυτόν τον μήνα μέσα από την λαογραφία μας, τα ήθη και τα έθιμα της χώρας μας. Πάμε να γνωρίσουμε λίγο «διαφορετικά» τον Μάη με τα Λουλούδια, τον ανοιξιάτικο. Ο Μάης είναι ένας μήνας «διπρόσωπος», καλός και κακός μαζί. Ο Μάης είναι «καλομηνας», είναι «λουλουδος – πράσινος, τριανταφυλλας», αλλά είναι συγχρόνως και καταραμένος. «Του Μάη η ώρα να σ’ ευρει», λένε για να καταραστούν, η απεύχονται λέγοντας «να μην σ’ ευρει η κακια ώρα του Μάη». Στην Ελληνική παράδοση το Μάη γιορτάζουμε τα «ΡΟΥΣΑΛΙΑ» που είναι γιορτή των νεκρών. Το Σάββατο της πεντηκοστής, το οποίο είναι το Μεγα Ψυχοσάββατο, λέγεται «του Ρουσαλιου το Σάββατο». Είναι μέρα αποφράδα, και δεν κάνει να αρχίσεις τίποτα εκείνη την ημέρα, ούτε να δουλέψεις – ιδίως οι γυναίκες δεν πρέπει να ράψουν, γιατί πιστεύουν πως αν ράψουν, τρυπούν με το βελόνι τις ψυχές των νεκρών. Είναι πανελλήνια πίστη, ότι του Ρουσαλιου το Σάββατο «κλειουνται» όπως λένε οι ψυχές , και πηγαίνει καθεμιά στον τόπο της, γιατί από την Ανάσταση ως την Πεντηκοστή, είναι ελεύθερες να τριγυρνούν στον πάνω κόσμο. Στην Αίγινα, τη χάρη αυτή την απέκτησαν οι ψυχές με την μεσιτεία της Παναγίας, η οποία όταν πέθανε, έκανε ένα ταξίδι στην κόλαση, είδε τα βάσανα που τραβούν οι κολασμένοι, και τόσο πολύ λυπήθηκε, ώστε παρακάλεσε το γιο της να χαρίσει στις κολασμένες ψυχές πενήντα μέρες το χρόνο από την Ανάσταση ως την Πεντηκοστή, και να τις αφήσει να ανεβαίνουν τότε στη γη, ανάμεσα στους ζωντανούς. Ο Φόβος των νεκρών είναι το Μάη ένα έντονο συναίσθημα , που έχει δημιουργήσει και μια σειρά από απαγορεύσεις. Πρώτη και κύρια απαγόρευση, είναι να γίνονται γάμοι το Μάη. Ο Μάης είναι ολόκληρος αφιερωμένος στους νεκρούς, γι αυτό και στη διάρκεια του δεν πρέπει τίποτα να αρχίζει, και μάλιστα ο έγγαμος βίος. Το Μάη δε φυτεύουμε, ούτε στεφανωνόμαστε λένε στην Κέρκυρα, το ‘χουμε για κακό. Το λέει και το τραγούδι. «Ο Κωνσταντίνος ο μικρός, κι ο μικροπαντρεμένος, Το Μάη φυτειαν εφυτευε, το Μάη γυναίκα πήρε….». Και το τι τράβηξε, το λέει το ίδιο το τραγούδι. Οι τρεις πρώτες μέρες του Μάη λέγονται σε πολλά μέρη «δρίμες», μέρες δηλαδή με περιεχόμενο δριμύ, οξύ. Τις μέρες αυτές δεν αρχίζουν καμιά δουλειά, ούτε οι γυναίκες μπουγαδιάζουν, αλλά ούτε και οι άντρες «αυλακιάζουν» κήπους. Η τρίτη Μαΐου, είναι η μέρα που συγκεντρώνει την κακή δύναμη του Μάη. Είναι της ΑΓΙΑΣ ΜΑΥΡΑΣ, όπου για διάφορους λόγους δεν κάνουν δουλειές. Στην Κύπρο δεν κάνουν δουλειές της Αγίας Μαυρας, για να μη γεμίσει το σπίτι μαύρες (κατσαρίδες). Στην παλιά Αθήνα, αυτήν την γιορτή οι γυναίκες δεν έπιαναν βελόνα, για να μην βγάλουν σπυριά, που επίσης τα έλεγαν μαύρες, ενώ στη Ήπειρο, της Αγίας Μαυρας δεν κάνουν χωράφι, γιατί θα πάθουν ζημιά. Ένας, λένε, που έκανε χωράφι της Αγίας Μαυρας, με δυο μαύρα βόδια (όλα μαύρα) έμεινε με τη βουκέντρα στο χέρι, γιατί του ψόφησαν και τα δυο. Μια ακόμα αποφράδα μέρα του Μάη, είναι η όγδοη, που είναι και η μνήμη του Αγίου Ιωαννη του Θεολόγου, ο οποίος σε πολλά μέρη ονομάζεται «Αι Γιάννης Χαλαζας, η Βροχαρης». Εδώ έχουμε φανερή την κακια δύναμη του Μάη, τον κίνδυνο που απειλεί τα σπαρτά, τα οποία είναι σχεδόν ώριμα για θερισμό. Η κακιά δύναμη, είναι η βροχή, και το χαλάζι. Μια παροιμία λέει. «Στων αμαρτωλών τη χώρα, το Μάη μήνα βρέχει», η «Στο κακορίζικο χωριό, το Μαν το βρέχει το νερό». Την πρωτομαγιά ο κίνδυνος που παραμονεύει, προέρχεται από τα μάγια. Μάης – μάγια- μαγεύω-μάγισσες, λέξεις που συνδέονται μαζί τους. Γιατί άραγε το Μάη, όπως λέει ο λαός μας πιάνουν τα μάγια; Στην ανατολική Θράκη, στο Σαμακοβι, υπάρχουν ένα σωρό ιστορίες για τα «μάγια» του Μάη. Μια από αυτές λέει ότι κάποιος έβγαινε ολοτσιτσιδος από το σπίτι του, και πλάγιαζε έτσι μέσα στο χωράφι μέσα σπαρτά. Εκεί που πλάγιαζε, όλο το γέννημα έπεφτε, έλεγε λόγια μαγικά, και πλάγιαζε όλο το χωράφι, σαν να ‘χε πέσει χαλάζι. Μόνο τρία στάχια μένανε όρθια, και αυτά τα έπαιρνε, και τα πήγαινε στο δικό του χωράφι, στο οποίο το στάρι γινόταν πολύ. Έτσι, ο «μάγος» η η «μάγισσα», έκλεβε όλο το ξένο «μπερκέτι», δηλαδή όλο τον πλούτο, την αφθονία. Και ας δούμε και τις καλές ιδιότητες, η αν θέλετε, το «καλό πρόσωπο» του Μάη, μια και είδαμε μερικές από τις κακές. Είναι η δύναμη της βλάστησης, της γονιμότητας, της αναπαραγωγής. Αυτή τη δύναμη, οι άνθρωποι θέλουν να την μοιραστούν με την φύση, και να την προκαλέσουν στον εαυτό τους. Φορείς της γονιμότητας, είναι οι γυναίκες, γι αυτό και η πρωτομαγιά είναι στα περισσότερα μέρη γυναικεία γιορτή. «Γυναικιτ’κη γιορτή η πρωτομαγιά» λένε στη Θράκη. Το σύμβολο της δύναμης της φύσης κατά την παράδοση μας, είναι το Μαγιάτικο στεφάνι. Κρεμώντας το στην πόρτα του σπιτιού μας, μεταδίδουμε με μαγικό τρόπο και στον εαυτό μας τη δύναμη της φύσης. Είχε παλιά σημασία ακόμα και ο τρόπος με τον οποίο κατασκευαζόταν το στεφάνι σε διάφορα ελληνικά μέρη. Στη Σμύρνη για παράδειγμα, την παραμονή της πρωτομαγιάς οι γυναίκες πήγαιναν στην εξοχή, και έκοβαν απ’ όλα τα πράγματα που ‘χουν καρπό: σιτάρι, κριθάρι, συκιά με σύκα, σκόρδο, κρομμύδι, αμυγδαλιά με τα’ αμύγδαλα, ροδιά με το ρόδι, και τα κρεμούσαν στην πόρτα του σπιτιού από πάνω. Αυτός ήταν ο Μαης, και τον είχαν κρεμασμένο μέχρι και του Αϊ Γιάννη του Θεριστή. Τότε τον έβγαζαν, και τον έριχναν στην «φουναρα» (φωτιά του Αϊ Γιάννη). Στο Αιβαλι (όπως πριν είκοσι χρόνια μου είχε πει μια γιαγιά) σε κάθε στεφάνι έβαζαν κι ένα σκόρδο, για τη βασκανία, ένα αγκάθι για τον εχθρό, κι ένα στάχυ για την καλοχρονιά. Αυτά φίλοι μου είναι μερικά στοιχεία, που αφορούν τον Μάη, αλλά και κάποιες από τις «δοξασίες» και συνήθειες του λαού μας. Πολλά από αυτά έχουν χαθεί, μαζί με τους παππούδες και τις γιαγιάδες που έφυγαν από κοντά μας,

Μεγάλη Σαρακοστή: Πορεία προς το Πάσχα

Πέρα από τα ήθη και έθιμα του λαού μας, όσα εξ αυτών διασώζονται βέβαια, ας μάθουμε για την Σαρακοστή μέσα από το βιβλίο του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΜΕΜΑΝ «Μεγάλη Σαρακοστή».
«Όταν κάποιος ξεκινάει για ένα ταξίδι θα πρέπει να ξέρει που πηγαίνει.
Αυτό συμβαίνει και με τη Μεγάλη Σαρακοστή. Πάνω απ’ όλα η Μεγάλη Σαρακοστή είναι ένα πνευματικό ταξίδι που προορισμός του είναι το Πάσχα, «η Εορτή Εορτών». Είναι η προετοιμασία για την «πλήρωση του Πάσχα, που είναι η πραγματική Αποκάλυψη».Για το λόγο αυτό θα πρέπει να αρχίσουμε με την προσπάθεια να καταλάβουμε αυτή τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στη Σαρακοστή και το Πάσχα, γιατί αυτή αποκαλύπτει κάτι πολύ ουσιαστικό και πολύ σημαντικό για τη Χριστιανική πίστη και ζωή μας. Άραγε είναι απαραίτητο να εξηγήσουμε ότι το Πάσχα είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια γιορτή, πολύ πέρα από μια ετήσια ανάμνηση ενός γεγονότος που πέρασε;
Ο καθένας που, έστω και μια μόνο φορά, έζησε αυτή τη νύχτα «τη σωτήριο, τη φωταυγή και λαμπροφόρο», που γεύτηκε εκείνη τη μοναδική χαρά, το ξέρει αυτό.Αλλά τι είναι αυτή η χαρά;
Γιατί ψέλνουμε στην αναστάσιμη λειτουργία: «νυν πάντα πεπλήρωται φωτός, ουρανός τε και γη και τα καταχθόνια»;
Με ποια έννοια «εορτάζομεν» - καθώς ισχυριζόμαστε ότι το κάνουμε – «θανάτου την νέκρωσιν, ιδου την καθαίρεσιν άλλης βιοτής της αιωνίου απαρχήν...»;Σε όλες αυτές τις ερωτήσεις η απάντηση είναι: η νέα ζωή η οποία πριν από δυο χιλιάδες περίπου χρόνια «ανέτειλεν εκ του τάφου», προσφέρθηκε σε μας, σε όλους εκείνους που πιστεύουν στο Χριστό.
Μας δόθηκε τη μέρα που βαπτιστήκαμε, τη μέρα δηλαδή που όπως λέει ο Απ. Παύλος: «...συνετάφημεν ουν αυτώ δια του βαπτίσματος εις τον θάνατον, ίνα ώσπερ ηγέρθη Χριστός εκ νεκρών δια της δόξης του πατρός, ούτω και ημείς εν καινότητι ζωής περιπατήσωμεν» (Ρωμ. 6,4).Μήπως όμως δε χάνουμε πολύ συχνά και δεν προδίνουμε αυτή τη «νέα ζωή» που λάβαμε σαν δώρο, και στην πραγματικότητα ζούμε σαν να μην αναστήθηκε ο Χριστός και σαν να μην έχει νόημα για μάς αυτό το μοναδικό γεγονός;
Και όλα αυτά εξαιτίας της αδυναμίας μας, της ανικανότητάς μας, και ζούμε σταθερά με «πίστη ελπίδα και αγάπη» στο επίπεδο εκείνο που μάς ανέβασε ο Χριστός όταν είπε:
«Ζητείτε πρώτον την Βασιλείαν του Θεού και την δικαιοσύνην Αυτού».
Απλούστατα εμείς ξεχνάμε όλα αυτά γιατί είμαστε τόσο απασχολημένοι, τόσο βυθισμένοι στις καθημερινές έγνοιες μας και ακριβώς επειδή ξεχνάμε, αποτυχαίνουμε.
Μέσα σ’ αυτή τη λησμοσύνη, την αποτυχία και την αμαρτία η ζωή μας γίνεται ξανά «παλαιά», ευτελής, σκοτεινή και τελικά χωρίς σημασία, γίνεται ένα χωρίς νόημα ταξίδι για ένα χωρίς νόημα τέρμα.
Καταφέρνουμε να ξεχνάμε ακόμα και το θάνατο και τελικά, εντελώς αιφνιδιαστικά, μέσα στις «απολαύσεις της ζωής» μάς έρχεται τρομακτικός, αναπόφευκτος, παράλογος.
Μπορεί κατά καιρούς να παραδεχόμαστε τις ποικίλες «αμαρτίες» μας και να τιςεξομολογούμαστε, όμως εξακολουθούμε να μην αναφέρουμε τη ζωή μας σ’εκείνη τη νέα ζωή που ο Χριστός αποκάλυψε και μάς έδωσε.
Πραγματικά ζούμε σαν να μην ήρθε ποτέ Εκείνος.
Αυτή είναι η μόνη πραγματική αμαρτία, η αμαρτία όλων των αμαρτιών, η απύθμενη θλίψη και τραγωδία όλων των κατ’ όνομα χριστιανών.Αν το αναγνωρίζουμε αυτό, τότε μπορούμε να καταλάβουμε τι είναι το Πάσχα και γιατί χρειάζεται και προϋποθέτει τη Μεγάλη Σαρακοστή.Γιατί τότε μπορούμε να καταλάβουμε ότι η λειτουργική παράδοση της Εκκλησίας και όλος ο κύκλος των ακολουθιών της υπάρχουν, πρώτα απ’ όλα, για να μάς βοηθήσουν να ξαναβρούμε το όραμα και την γεύση αυτής της νέας ζωής, που τόσο εύκολα χάνουμε και προδίνουμε, και ύστερα να μπορέσουμε να μετανοήσουμε και να ξαναγυρίσουμε στην Εκκλησία.
Πώς είναι δυνατόν να αγαπάμε και να επιθυμούμε κάτι που δεν το ξέρουμε;Πώς μπορούμε να βάλουμε πάνω από καθετί άλλο στη ζωή μας κάτι που ποτέ δεν έχουμε δει και δεν έχουμε χαρεί;
Με άλλα λόγια: πώς μπορούμε, πώς είναι δυνατόν να αναζητήσουμε μια Βασιλεία για την οποία δεν έχουμε ιδέα; Η λατρεία της Εκκλησίας ήταν από την αρχή καιείναι ακόμα και τώρα η είσοδος και η επικοινωνία μας με τη νέα ζωή της Βασιλείας. Και στο κέντρο της λειτουργικής ζωής, σαν καρδιά της και μεσουράνημά της – σαν ήλιος που οι ακτίνες του διαπερνούν καθετί - είναι το Πάσχα.
Το Πάσχα είναι η πόρτα, ανοιχτή κάθε χρόνο, που οδηγεί στην υπέρλαμπρη Βασιλεία του Χριστού, είναι η πρόγευση της αιώνιας χαράς που μάς περιμένει, είναι η δόξα της νίκης η οποία από τώρα, αν και αόρατη, πλημμυρίζει όλη την κτίση: «νικήθηκε οθάνατος».Ολόκληρη η λατρεία της Εκκλησίας είναι οργανωμένη γύρω από το Πάσχα, γι’ αυτό και ο λειτουργικός χρόνος, δηλαδή η διαδοχή των εποχών και των εορτών, γίνεται ένα ταξίδι, ένα προσκύνημα στο Πάσχα, που είναι το Τέλος και που ταυτόχρονα είναι η Αρχή.
Είναι το τέλος όλων αυτών που αποτελούν τα «παλαιά» και η αρχή της «νέας ζωής», μια συνεχής «διάβαση» από τον «κόσμο τούτο» στην Βασιλεία που έχει αποκαλυφτεί «εν Χριστώ».Παρ’ όλα αυτά η «παλαιά» ζωή, η ζωή της αμαρτίας και της μικρότητας, δεν είναι εύκολο να ξεπεραστεί και ν’ αλλάξει. Το Ευαγγέλιο περιμένει και ζητάει από τον άνθρωπο να κάνει μια προσπάθεια η οποία, στην κατάσταση που βρίσκεται τώρα ο άνθρωπος, είναι ουσιαστικά απραγματοποίητη.
Αντιμετωπίζουμε μια πρόκληση. Το όραμα, ο στόχος, ο τρόπος της νέας ζωής είναι για μάς μια πρόκληση που βρίσκεται τόσο πολύ πάνω από τις δυνατότητές μας!Γι’ αυτό, ακόμα και οι Απόστολοι, όταν άκουσαν τη διδασκαλία του Κυρίου Τον ρώτησαν απελπισμένα: «τις άρα δύναται σωθήναι;» (Ματθ.19,26).
Στ’ αλήθεια δεν είναι καθόλου εύκολο ν’ απαρνηθείς ένα ασήμαντο ιδανικό ζωής καμωμένο με τις καθημερινές φροντίδες, με την αναζήτηση των υλικών αγαθών, με την ασφάλεια και την απόλαυση και να δεχτείς ένα άλλο ιδανικό ζωής το οποίο βέβαια δεν στερείται καθόλου τελειότητας στο σκοπό του:
«Γίνεσθε τέλειοι ως ο Πατήρ ημών εν ουρανοίς τέλειος εστίν».
Αυτός ο κόσμος με όλα του τα «μέσα» μας λέει: να είσαι χαρούμενος, μην ανησυχείς, ακολούθα τον «ευρύ» δρόμο. Ο Χριστός στο Ευαγγέλιο λέει: διάλεξε το στενό δρόμο, αγωνίσου και υπόφερε, γιατί αυτός είναι ο δρόμος για τη μόνη (genuine) αληθινήευτυχία.
Και αν η Εκκλησία δεν βοηθήσει πώς θα μπορέσουμε να κάνουμε αυτή τη φοβερή εκλογή;
Πώς μπορούμε να μετανοήσουμε και να ξαναγυρίσουμε στην υπέροχη υπόσχεση που μας δίνεται κάθε χρόνο το Πάσχα;
Ακριβώς αυτή είναι η στιγμή που εμφανίζεται η Μεγάλη Σαρακοστή. Αυτή είναι η «χείρα βοηθείας» που απλώνει σε μάς η Εκκλησία.
Είναι το σχολείο της μετάνοιας που θα μάς δώσει δύναμη να δεχτούμε το Πάσχα όχι σαν μια απλή ευκαιρία να φάμε, να πιούμε, ν’ αναπαυτούμε, αλλά, βασικά, σαν το τέλος των «παλαιών» που είναι μέσα μας και σαν είσοδό μας στο «νέο».Στην αρχαία Εκκλησία ο βασικός σκοπός της Σαρακοστής ήταν να προετοιμαστούν οι «Κατηχούμενοι», δηλαδή οι νέοι υποψήφιοι χριστιανοί, για το βάπτισμα που, εκείνο τον καιρό, γίνονταν στη διάρκεια της αναστάσιμης θείας Λειτουργίας.
Αλλά ακόμα και τώρα που η Εκκλησία δεν βαφτίζει πια τους χριστιανούς σε μεγάλη ηλικία και ο θεσμός της κατήχησης δεν υπάρχει πια, το βασικό νόημα της Σαρακοστής παραμένει το ίδιο. Γιατί, αν και είμαστε βαφτισμένοι, εκείνο πουσυνεχώς χάνουμε και προδίνουμε είναι ακριβώς αυτό που λάβαμε στο Βάπτισμα. Έτσι το Πάσχα για μάς είναι η επιστροφή, που κάθε χρόνο κάνουμε, στο βάπτισμά μας και επομένως η Σαρακοστή είναι η προετοιμασία μας γι’ αυτή την επιστροφή – η αργή αλλά επίμονη προσπάθεια να πραγματοποιήσουμε τελικά τη δική μας «διάβαση», το «Πάσχα» μας στη νέα εν Χριστώ ζωή.
Το ότι, καθώς θα δούμε, οι ακολουθίες στη σαρακοστιανή λατρεία διατηρούν ακόμα και σήμερα τον κατηχητικό και βαπτιστικό χαρακτήρα, δεν είναι γιατί διατηρούνται «αρχαιολογικά» απομεινάρια, αλλά είναι κάτι ζωντανό και ουσιαστικό για μας.
Γι’ αυτό κάθε χρόνο η Μεγάλη Σαρακοστή και το Πάσχα είναι, μια ακόμη φορά, η ανακάλυψη και η συνειδητοποίηση του τι γίναμε με τον «δια βαπτίσματος» μας θάνατο και την ανάσταση.Ένα ταξίδι, ένα προσκύνημα!
Καθώς το αρχίζουμε, καθώς κάνουμε το πρώτο βήμα στη «χαρμολύπη» της Μεγάλης Σαρακοστής βλέπουμε – μακριά, πολύ μακριά - τον προορισμό.
Είναι η χαρά της Λαμπρής, είναι η είσοδος στη δόξα της Βασιλείας.
Είναι αυτό το όραμα, η πρόγευση του Πάσχα, που κάνει τη λύπη της Μεγάλης Σαρακοστής χαρά, Φως, και τη δική μας προσπάθεια μια «πνευματική άνοιξη».
Η νύχτα μπορεί να είναι σκοτεινή και μεγάλη, αλλά σε όλο το μήκος του δρόμου μια μυστική και ακτινοβόλα αυγή φαίνεται να λάμπει στο ορίζοντα.
«Μη καταισχύνης ημάς από της προσδοκίας ημών, Φιλάνθρωπε!»Από το Βιβλίο«Μεγάλη Σαρακοστή»Αλέξανδρου ΣμέμανΕκδ. Ακρίτας

Ο «ΓΕΝΑΡΗΣ» ΣΤΗΝ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ

Σε δύο μέρες το 2007 μας αφήνει παίρνοντας μαζί του όλα όσα συνέβησαν μέσα σε ένα χρόνο, καλά και άσχημα. Ξεκινά το νέο έτος το 2008,με τον πρώτο μήνα του χρόνου τον Ιανουάριο η Γενάρη! Ας γνωρίσουμε λίγο διαφορετικά τον πρώτο μήνα του χρόνου μέσα από την λαογραφία μας! Ο Γενάρης λοιπόν, είναι ο πρώτος μήνας του ημερολογίου μας, και πήρε το όνομα του (Ιανουάριος) από τον ρωμαϊκό Θεό Ιανό. Ο Ιανός ήταν θεός της αρχής και του τέλους, της μετάβασης από μια κατάσταση σε άλλη. Οι παραδόσεις μας αναφέρουν, ότι ο Γενάρης ονομάζεται έτσι, επειδή «γεννά η μέρα, και τα αρνιά». Μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο, το σκοτάδι αρχίζει να υποχωρεί.και το φως κερδίζει τη μάχη. Φως σημαίνει ζωή πάνω στον πλανήτη, χαρά, ελπίδα, και γενικότερα σημαίνει το καλό στη ζωή μας. Το διάστημα που μεσολαβεί από τα Χριστούγεννα μέχρι τα φώτα, αναφέρεται στο λαϊκό εορτολόγιο ως «δωδεκαήμερο», και θεωρείται πολύ επικίνδυνη εποχή! Τις νύχτες, που είναι και οι μεγαλύτερες νύχτες του χρόνου, κυκλοφορούν πάνω στη γη οι καλικάτζαροι, δαιμόνια του σκότους, που αφήσαν για λίγο την κατοικία τους στα έγκατα της γης και ανεβήκαν στην επιφάνεια για να πειράξουν τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι προσπαθούν να τους απομακρυνουν με διάφορα μέσα: με τη φωτιά, που την αφήνουν να καίει όλη νύχτα στο τζάκι, του σπιτιού, με ένα βοτάνι που έχει έντονη μυρωδιά και που το λένε «απήγανο», και φυσικά με το σημείο του σταυρού που διώχνει κάθε κακό. Προσπαθούν επίσης να καλοπιάσουν ρίχνοντας τους λουκάνικα και ξεροτήγανα στα κεραμίδια για να φάνε. Τα δαιμόνια αυτά εξαφανίζονται τα Θεοφάνια, γιατί τα κυνηγά ο παπάς με την «αγιαστούρα» του. Κανένα κακό δεν μπορεί να αντισταθεί στον Μεγάλο Αγιασμό, που όλα τα εξαγνίζει! Φεύγουν λοιπόν και οι καλικάντζαροι φωνάζοντας: «Φεύγετε να φεύγουμε Κι ερχετ’ ο ζουρλοπαπας Με την αγιαστούρα του Και με την βρεχτούρα του. Τα κακάβια στο κεφάλι, Τα παιδιά στην αμασχάλη, Φιου, και γίναμε καπνός»! Τα λαϊκά έθιμα που εντοπίζονται στην περίοδο του Δωδεκαημέρου, και κυρίως στα τρία μεγάλα σημεία της, Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, και Φώτα, εκφράζουν την έννοια του τέλους και της αρχής, δηλώνουν την αγωνία που κατέχει τον άνθρωπο, μπρος το τέλος μιας περιόδου της ζωης του, και την αρχή μιας άλλης. Τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς, τα διακρίνουμε σε δυο κατηγορίες. Αυτά που συνδέονται με την έννοια του τέλους, και αυτά που συνδέονται με την έννοια της αρχής.. Ας δούμε τι εννοούμε με την «αρχή»! Μπροστά σε μια καινούργια αρχή, που είναι και η νέα χρονιά, και ο μήνας της, ο Γενάρης, εκείνο που προσπαθούμε όλοι οι άνθρωποι να εξασφαλίσουμε, είναι η ευτυχία μας. Για όλους εμάς σήμερα που ζούμε σε έναν πολυσύνθετο κόσμο, όπου κανένας δεν ξέρει τι είναι η που ανήκει ακριβώς, το τι είναι ευτυχία, είναι δύσκολο να καθοριστεί. Για τον αγρότη όμως, της προβιομηχανικής εποχής, τα πράγματα ήταν πολύ απλά. Ευτυχία, ήταν η καλή σοδειά, που θα τον γλύτωνε από την πείνα, η καλή υγεία, και η καλή καρδιά. Αυτή άλλωστε ήταν και η συνηθισμένη ευχή της πρωτοχρονιάς. «ΓΕΡΟΣΥΝΗ, ΚΑΛΟΣΥΝΗ, ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΜΠΕΡΕΚΕΤΙΑ». Τα Ελληνικά έθιμα του δωδεκαημέρου, έχουν τα περισσότερα την καταγωγή τους στις ρωμαϊκές γιορτές αυτής της περιόδου, οι οποίες είχαν ενσωματώσει πολλά από τα στοιχεία της Αρχαίας Ελληνικής λατρείας, αλλά και πολλά έθιμα της Ανατολής.. Οι ρωμαϊκές γιορτές που εντοπίζονται στις χειμερινές τροπές του Ήλιου (δηλαδή, τέλη Δεκεμβρίου — αρχές Ιανουαρίου) είναι οι εξής: α) τα Σατούρνια (μεταξύ 17-23 Δεκεμβρίου) ήταν γιορτή προς τιμή του θεού δαίιιπιιΐδ (αντίστοιχου με τον Κρόνο των Ελλήνων), β) το «Γενέθλιον του Αήττητου Ηλίου»), γ) η Πρώτη των Καλένδων (δηλαδή, η πρώτη Ιανουαρίου), κατά την οποία γινόταν η εγκατάσταση των καινούριων πολιτι¬κών αρχών της Ρώμης, και δ) τα Υοΐα Ριιβ1ίθ3. (δηλαδή, οι δημόσιες ευχές), στις 3 Ιανουαρίου, οπότε οι ύπατοι ορκίζονταν στο λαό να φυλάξουν τους νόμους και να κυβερνήσουν δίκαια. Η χριστιανική εκκλησία πήρε από την αρχή, όπως ήταν φυσικό, έντονα εχθρική στάση απέναντι στις ειδωλολατρικές αυτές γιορτές. Επειδή όμως είδε ότι τα έθιμα που ήταν συνδεμένα μαζί-τους — όπως λ.χ. οι μεταμφιέσεις, τα τυχερά παιχνίδια, η εκλογή βασιλιά των Σατουρναλίων, οι μαντικές ενέργειες και η κάθε λογής ασυδοσία— ήταν βαθιά ριζωμένα στη ζωή του λαού, ο οποίος δεν ήταν καθόλου διατεθειμένος να τα αποχωριστεί, έκανε τότε το μεγάλο ιστορικό συμβιβασμό-της: τοποθέτησε στη θέση των ειδωλολατρικών γιορτών τις δικές-της μεγάλες επε¬τείους, τα Χριστούγεννα, τη γιορτή του αγίου Βασιλείου και τα Φώτα. Και επέτρεψε —ή, καλύτερα, ανέχτηκε — να ενσωματωθούν σ' αυτές τα πατροπαράδοτα λαϊκά έθιμα αυτής της περιόδου. Η ίδια μάλιστα η εκκλησία ευνόησε ορισμένες ταυτίσεις, όπως λ.χ. του Μίθρα με το νεογέννητο Χριστό και του βασιλιά των Σατουρναλίων, εφόρου των τυχερών παιχνιδιών, με το Μέγα Βασίλειο (μέσα από την παρετυμολογία Βασίλης-βασιλιάς). Έτσι, στα νεοελληνικά λαϊκά έθιμα, ο αϊ- Βασίλης, σεπτός ιεράρχης της εκκλησίας, έχει αποχτήσει και μιαν άλλη παράξενη ιδιότητα, να φανερώνει στους ανθρώπους την τύχη-τους: απόδειξη το φλουρί της βασιλόπιτας, αλλά και ένα σωρό άλλες μαντικές πράξεις που εντοπίζονται τη μέρα της γιορτής-του και ποικίλλουν από τόπο σε τόπο. Στην Κύπρο λ.χ. το βράδυ της παραμονής του αγίου Βασιλείου παίρνουν κλαδιά ελιάς, κόβουν τα φύλλα-τους και «παίζουν», όπως λένε, «τον αϊ-Βασίλη»,.καθισμένοι μπροστά στη φωτιά. Ρίχνουν, ο ένας μετά τον άλλον, στη φωτιά ένα φύλλο ελιάς και λένε: «αϊ- Βασίλη βασιλιά, που ξούσιάζεις τον τουνιάν, δείξε και φανέρωσε αν μ' αγαπά» (ο τάδε ή η δείνα). Και παρατηρούν τις κινήσεις του φύλλου μέσα στη φωτιά. Ζωηρή κίνηση σημαίνει ζωηρή αγάπη, αδύναμη κίνηση σημαίνει.αδύναμη αγάπη, κάψιμο χωρίς κίνη¬ση, καθόλου αγάπη. Στη Σκύρο μαντεύονται αλλιώς. Το πρωί του αγίου Βασιλείου πάνε στο σταύλο κι αφού βάλουν τα βόδια να πρωτοπατήσουν σε σίδερο, για να είναι σιδερένια όλο το χρόνο, περνάνε ύστερα τη βωδόκλορα (βοϊδοκουλούρα, δηλαδή, που ζυμώνουν επίτηδες για τα βόδια αυτή τη μέρα) απ' το κέρατο του βοδιού. Καθώς τινάζει αυτό το κεφάλι-του, για να ελευθερωθεί, πέφτει η κουλούρα. Ανάλογα με το πώς θα πέσει, μπρούμυτα, ίσια ή όρθια, μαντεύονται αν η σοδειά θάναι καλή για το κριθάρι, το σιτάρι ή το λαθούρι. Έπειτα δίνουν τη μισή κουλούρα να τη φάει το βόδι και την άλλη μισή ο παραγιός ή ο βοσκός. Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι' αρχή του Γεναρίου, κι αρχή που βγήκεν ο Χριστός στη γη να περπατήσει. Εβγήκε και χαιρέτησε όλους τους ζευγολάτες κι ο πρώτος-του χαιρετισμός ήταν άγιος Βασίλης. —"Αγιε Βασίλη δέσποτα, καλό ζευγάρι κάνεις. —Με την ευκή-σου, δέσποτα, καλό κ' ευλογημένο. Στάθηκε και το βλόγησε με το δεξί-του χέρι, με το δεξί, με το ζερβί, με το μαλαματένιο, πάλι το ξαναβλόγησε με μαργαριταρένιο. —Θα σε ρωτήσω, δέσποτα, πόσα πινάκια σπέρνεις; —Σπέρνω σιτάρι δώδεκα, κριθάρι δέκα πέντε, μα κείνο το ζηλέψανε περδίκια και λαγούδια, παίρνω το ντουφεκάκι-μου και πά'να τα σκοτώσω. Μήτε περδίκια σκότωσα, μήτε λαγούς έπιασα, μόν' θέρισα κι αλώνισα όλα τ' αποφαγούδια• και κάνω χίλια μετρητά και χίλια μετρημένα• κ' εκεί που το μετρούσανε, να κι ο Χριστός κ'επέρνα, κ' εκεί που στάθηκε ο Χριστός χρυσό δεντρί φυτρώθη, κ' εκεί που παραστάθηκε χρυσό κυπαρισσάκι, στη μέση είχε το σταυρό, στην άκρη το Βαγγέλιο, και στα παρακλωνάρια-του Αγγελοι, Αρχάγγελοι, και κάτω στη ριζούλα-του μια κρυσταλλένια βρύση, να κατεβαίνει η πέρδικα να βρέχει τα φτερά-της, να ραίνει τον αφέντη-μας τον πολυχρονεμένο. Εσένα πρέπει, αφέντη-μου, δαμασκηνό τραπέζι, όταν ανθεί η δαμασκηνιά ν' ανθεί και το τραπέζι και πάλι ξαναπρέπει-σου στα πευκιά να καθήσεις, να κοσκινίζεις το φλωρί, να πέφτει το λογάρι, και τ' αποσκονίδια-του σκλάβους να τ' αγοράζεις. Πολλά 'παμε τ' αφέντη-μας, ας πούμε της κυράς-μας. Κυρά ψηλή, κυρά λιγνή, κυρά καμαροφρύδα, πήρες τα ρόδα απ' τη ροδιά, τ' ασπράδι από το χιόνι πήρες και το ματόφρυδο από το χελιδόνι. Πολλά 'παμε και της κυράς ας πούμε και της κόρης. Κυρά-μ', τη δυχατέρα-σου γραμματικός την θέλει, κι αν είναι και γραμματικός πολλά προικιά γυρεύει, γυρεύει αμπέλια ατρύγητα, χωράφια με τα στάχυα, γυρεύει και τη Βενετιά μ' όλα-της τα καράβια, γυρεύει και τον κυρ Βοριά να τα καλαρμενίζει. ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ