Κανονάκι

Τρία είναι τα ονόματα που έχει αυτό το τόσο συμπαθητικό όργανο:

κανονάκι, κανόνι ή ψαλτήριο και φτιάχνεται σε διάφορα μεγέθη κι από διάφορα ξύλα, όπως σφεντάμι κ.λ.π. Παλαιότερα και κυρίως στα μεσαιωνικά χρόνια, το όνομα «ψαλτήριο» ήταν εκείνο που συνηθιζόταν.

Ξεκίνησε, πολλούς αιώνες πριν, από τα αρχαιοελληνικά κλασικά χρόνια.

Από έργα του Αριστοτέλη και του Θεόφραστου κι άλλων ακόμα συγγραφέων, που αναφέρονται μουσικά όργανα της εποχής, η παρουσία του «ψαλτηρίου» ήταν αισθητή με τις ονομασίες «τρίγωνο ψαλτήριο», «επιγόνειο», «μάδις», «σιμίκιον» κ.ά.

Επειδή, όμως, δεν υπάρχουν εικόνες που να παρουσιάζουν αυτά τα όργανα, μόνο από περιγραφές συμπεραίνουμε σήμερα πως θα ήταν αντίστοιχα αυτού που τώρα ονομάζουμε «ψαλτήριο» ή «κανονάκι».

Στα Βυζαντινά, όμως και μεταβυζαντινά χρόνια - που είναι δύο μεγάλες και σοβαρές πηγές για την ιστορία - χειρόγραφα και τοιχογραφίες εκκλησιών δείχνουν φανερά αυτό το ψαλτήριο σε σχήμα τριγώνου ή τραπεζίου και τον τρόπο που το κρατούν και που το παίζουν. Το «ψαλτήριο» αναφέρεται, ακόμα, πως μαζί με άλλα όργανα έπαιρνε μέρος και σε γιορτές που γίνονταν στον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης.

Το σχήμα αυτού του οργάνου είναι τραπεζοειδές και η δεξιά του πλευρά είναι κάθετη πάνω σε μια μεγάλη βάση όπου υπάρχουν χορδές κατασκευασμένες από έντερα ή πλαστικό υλικό. Στο ξύλινο καπάκι, στο δεξιό μέρος υπάρχει 15περίπου εκατοστά δέρμα κι εκεί ανοίγουν μια ή περισσότερες τρύπες – για «τη φωνή» – σε διάφορα σχήματα: στρογγυλές, αυγοειδείς και μερικές φορές αυτές οι τρύπες είναι και διακοσμημένες.

Δίπλα στα κλειδιά υπάρχουν κάτι «μανταλάκια» που με την κίνησή τους ανεβοκατεβάζουν τον ήχο.

Το κανονάκι στήνεται – για να το παίξει κανένας – ή πάνω στα πόδια του ή πάνω σ’ ένα μικρό τραπεζάκι μπροστά του.

Στους δείκτες των χεριών περνιώνται κάτι μεταλλικές δαχτυλήθρες κι επίσης κρατάει ο εκτελεστής πένες ή νύχια – φτιαγμένες από πλαστική ύλη σήμερα - ενώ άλλοτε ήταν από χελωνόστρακα ή κέρατα βοδιών – και μ’ αυτές τις πένες «τσιμπάει» τις χορδές (με το δεξί χέρι τις υψηλές και με το αριστερό τις χαμηλές) ώστε να βοηθιέται η τεχνική και ο ήχος.

Τα «κανονάκια» πολλές φορές είναι διακοσμημένα στα πλαϊνά του ηχείου ή στο καπάκι με φανερή επίδραση από την τέχνη της Ανατολής .

Στον Ελλαδικό χώρο, τελευταία, το κανονάκι πήρε μεγάλη θέση.

Χρησιμοποιείται σε πολλές εκδηλώσεις συνοδεύοντας τραγούδι ή και μόνο του. Μια πολύ ωραία εκτέλεση ήταν αυτή που ακούστηκε το καλοκαίρι στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας.