Από το www.livepedia.gr
Πώς γεννήθηκε η Ελληνική Λαογραφία
Αφορμή για την εμφάνιση της Ελληνικής Λαογραφίας ως επιστήμης με τη συγκέντρωση στοιχείων σχετικών με τον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό και τις ρίζες του έδωσε η ανθελληνική πολιτική ορισμένων Ευρωπαίων λογίων και ιδιαίτερα του Fallmerayer, ο οποίος αμφισβήτησε την εθνική συνέχεια των Ελλήνων με τη θεωρία του για τον πλήρη εκσλαβισμό και εξαλβανισμό τους.
Ο Fallmerayer ήταν καθηγητής της ιστορίας στο Μόναχο, όταν παρουσίασε την ανθελληνική του θεωρία στον πρόλογο του έργου του για την ιστορία της Πελοποννήσου. Επισκέφτηκε πολλές φορές την Ελλάδα για να "επαληθεύσει" επιτοπίως τις απόψεις του σχετικά με την καταγωγή των Ελλήνων και δούλεψε με εμπάθεια πάνω σ' αυτές δημοσιεύοντας ως το θάνατό του σχόλια και κριτικές για την υποστήριξή τους.
Στην ανθελληνική αυτή πρόκληση η απάντηση ήταν οι έντονες αντιδράσεις από Έλληνες λόγιους και φιλέλληνες. Η κατά μέτωπο επίθεση του Fallmerayer στον πολύπαθο ελληνικό λαό, που με σκληρούς αγώνες αποτίναξε τον τουρκικό ζυγό και ανέκτησε την ελευθερία του διατηρώντας την εθνική του συνείδηση, του δημιούργησε επικίνδυνα τραύματα. Η αντίδραση εκδηλώθηκε αμέσως από λόγιους και φιλέλληνες, που απάντησαν με την κατεργασία πολλών γλωσσικών ιστορικών και λαογραφικών στοιχείων. Ενδεικτικοί είναι οι κόποι επιφανών Ελλήνων και ξένων λογίων προς την κατεύθυνση αυτή, όπως του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, του Σλοβένιου Kοpitar, του Σπυρίδωνα Λάμπρου, του Κωνσταντίνου Άμαντου, των Γερμανών Hοpf και Zinkeisen, του Παύλου Καρολίδη και άλλων.
Με συγγράμματά τους, που είδαν το φως της δημοσιότητας, οι λόγιοι αυτοί υποστήριξαν δυναμικά την αδιάσπαστη συνοχή του ελληνικού εθνικού βίου από τα αρχαία χρόνια ως τη σύγχρονή τους εποχή, συγκεντρώνοντας ενδείξεις, που πιστοποιούσαν την ομοιότητα των στοιχείων της εποχής τους με στοιχεία προγενέστερων εποχών, ακόμη και με άλλα που ανάγονται στους αρχαίους ελληνικούς χρόνους.
Για λόγους πατριωτικούς στην αρχή και καθαρά επιστημονικούς αργότερα η επίθεση του Fallmerayer αποτέλεσε πρόκληση στη συνείδηση την πνευματικά προικισμένων Ελλήνων και Φιλελλήνων, των οποίων το ενδιαφέρον για τον ελληνικό λαό και την εθνική του υπόσταση έφερε στο φως τα πρώτα λαογραφικά στοιχεία του ελληνικού έθνους.
Εκτός από τις εργασίες των λογίων, πολλά περιοδικά όπως τα γνωστά της εποχής, όπως η "Πανδώρα" και η "Χρυσαλλίς", δημοσίευσαν άφθονη λαογραφική ύλη, ενώ το Πανεπιστήμιο της Αθήνας προκήρυξε διαγωνισμό για τον σκοπό αυτό.
* Νικόλαος Πολίτης: ο πατέρας της Ελληνικής Λαογραφίας
Εκείνη την εποχή έκανε την εμφάνισή του στο λαογραφικό χώρο ο Ν. Πολίτης και στα πλαίσια της υπεράσπισης του ελληνικού έθνους από τις αλύπητες ανθελληνικές βολές εργάστηκε με φιλότιμο εδραιώνοντας στην Ελλάδα την επιστήμη της Λαογραφίας.
Σημαντική φυσιογνωμία, μια από τις κορυφαίες μορφές της Ελληνικής Λαογραφίας, με συγγραφικά χαρίσματα και σπουδαία οργανωτική ικανότητα, ο Νικόλαος Πολίτης άρχισε από νωρίς το λαογραφικό του έργο με τη δημοσίευση σχετικών σχολίων σε περιοδικά της εποχής.
Το έργο του "Μελέτη επί του βίου των νεωτέρων Ελλήνων, Νεοελληνική Μυθολογία", που εξέδωσε σε δύο μέρη το 1871 και 1874 βραβεύτηκε από τους κριτές του Ροδοκανακείου Φιλολογικού Διαγωνίσματος, ενώ η αναγνώριση του κύρους του ως σημαντικού λαογράφου προήλθε από τα έργα του "Παροιμίες", "Εκλογές από τα τραγούδια του ελληνικού λαού" και τις σοφές του μελέτες, πολλές από τις οποίες περιέλαβε στα "Λαογραφικά Σύμμεικτα".
Ο Ν. Πολίτης υπήρξε καθηγητής της Ελληνικής Μυθολογίας και της Αρχαιολογίας από το 1890. Λίγα χρόνια αργότερα περιέλαβε και θέματα λαογραφικά στις πανεπιστημιακές του παραδόσεις. Ίδρυσε και οργάνωσε την "Ελληνική Λαογραφική Εταιρία" και το "Λαογραφικό Αρχείο", με σκοπό να συστηματοποιήσει τη μελέτη των εκδηλώσεων του λαϊκού βίου. Εξάλλου τα περιοδικά "Λαογραφία" και "Επετηρίς του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας" της Ακαδημίας Αθηνών, που είναι τα κυριότερα ελληνικά περιοδικά λαογραφικού περιεχομένου με διεθνή απήχηση, υπήρξαν αποκυήματα της δημιουργικής έμπνευσης του Ν. Πολίτη.
Ο Πολίτης ήταν εκείνος που πρότεινε στο Βυζαντινό τμήμα του 16ου Συνεδρίου των Ανατολιστών στην Αθήνα τη μελέτη της λαογραφίας του βυζαντινού κόσμου, όπου εντοπίζεται η απαρχή πολλών εκδηλώσεων της ζωής του ελληνικού λαού και διαπιστώνεται η εθνική του συνέχεια, πρόταση που έγινε αποδεκτή με ιδιαίτερο ενθουσιασμό και ξεκίνησε μια λαογραφική δραστηριότητα, που απέφερε σημαντικούς πνευματικούς καρπούς στη λαογραφική έρευνα.
Ο όρος "λαογραφία" Στον Πολίτη αποδίδεται και η χρήση του όρου "λαογραφία", για να δηλωθεί η λαογραφική επιστήμη και μάλιστα στο περιοδικό "Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρίας" κατά το έτος 1884. Ο όρος ήταν γνωστός από τους αλεξανδρινούς χρόνους με την έννοια κεφαλικού φόρου για τον ανδρικό πληθυσμό της Αιγύπτου, που ήταν υποχρεωμένος να τον καταβάλλει από το 14ο έτος της ηλικίας του ως το 60ο ή 70ο. Όσοι υπάγονταν σ' αυτή την εισφορά ονομάζονταν "λαογραφόμενοι", ενώ όσοι ήταν υπεύθυνοι για την καταβολή της "λαογράφοι".
Ο Πολίτης έχοντας υπόψη του ότι λέξεις συνώνυμες των λέξεων "λαός" και "γράφων" είχαν ήδη χρησιμοποιηθεί για να δηλώσουν σχετικές με τη λαογραφία επιστήμες όπως λαογραφία, εθνογραφία χρησιμοποίησε τον όρο "λαογραφία" χωρίς δισταγμό, για να εκφράσει την επιστήμη που αντικείμενό της είναι ο λαός και οι εκδηλώσεις του.
Μάλιστα πρότεινε διάγραμμα των θεμάτων της λαογραφίας, που περιλαμβάνει τις κατηγορίες
* α) μνημεία του λόγου και
* β) κατά παράδοση πράξεις και ενέργειες, καλύπτοντας καθημερινές δραστηριότητες και στοιχεία της οικιακής ζωής, όπως τροφή, οικοσκευές, καλλωπισμός, έπιπλα με την ένταξή τους στη δεύτερη κατηγορία.
Οι συνεχιστές
Οι συνεχιστές του έργου του, στενοί συνεργάτες και μαθητές του, Στίλπων Κυριακίδης και Γ. Μέγας, έχοντας εντοπίσει την ατέλεια της αποσιώπησης του υλικού βίου στον ορισμό των δασκάλων τους πρότειναν τη διαίρεση της λαογραφικής ύλης στις
* α) φυσικές
* β) πνευματικές και
* γ) κοινωνικές δραστηριότητες του ανθρώπου.
Εξάλλου οι μετέπειτα πανεπιστημιακοί δάσκαλοι (Γ.Κ. Σπυριδάκης, Στεφ. Ημέλλος) αναγνώρισαν τη σπουδαιότητα της μελέτης και της υλικής διάστασης ενός πολιτισμού επισημαίνοντας ότι η μελέτη αυτή δεν πρέπει να γίνεται σε βάρος της πνευματικής και κοινωνικής του διάστασης με κίνδυνο να θεωρηθεί ανεπαρκής. Επίσης η μελέτη των επιμέρους διαστάσεων του πολιτισμού επιβάλλεται να γίνεται από κοινού και όχι ξεχωριστά.
Ο επιστήμονας πρέπει στην εργασία του να προβάλλει την ουσιαστική γνώση της κοινής των εκδηλώσεων του πολιτισμού πηγής, που είναι η ψυχή του λαού. Όπως χαρακτηριστικά παρατηρεί ο Κυριακίδης, "όλες οι κατηγορίες είναι εκφάνσεις μιας ενιαίας ζωής και αδιάσπαστης ψυχής και γι' αυτό επιδρούν η μια στην άλλη, διασταυρώνονται και πολλές φορές συγχέονται".
* Υλικός, πνευματικός και κοινωνικός βίος
Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις των λαογράφων πάνω στο θέμα της διάκρισης του λαϊκού βίου σε επιμέρους τομείς η πρώτη κατηγορία "υλικός βίος" περιλαμβάνει τις εκδηλώσεις που αναφέρονται στην υλική ζωή του ατόμου, θέματα οικισμού, έκτασης πληθυσμού, κλιματολογικούς, κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες, δημόσιους χώρους, την κατοικία και τα μέρη της, τους βοηθητικούς χώρους, τη διακόσμηση του σπιτιού, τα έπιπλα και τα σκεύη την ενδυμασία, την κόμμωση, τον καλλωπισμό, τις τροφές και τα ποτά, την ποιμενική ζωή, την ανάπτυξη της γεωργίας, της αλιείας, της μελισσοκομίας, το κυνήγι, τη λαϊκή βιοτεχνία και τα επαγγέλματα.
Στη δεύτερη κατηγορία "πνευματικός βίος" περιλαμβάνονται θέματα που έχουν σχέση με την πνευματική ανέλιξη του λαού, όπως λαϊκής πίστης και λατρείας που αναφέρονται στο Θεό ή ακόμη σε δαιμονικά, υπερφυσικά όντα ή τέλος στο χάρο. Ακόμη περιλαμβάνονται ζητήματα μαγείας, μαντείας, λαϊκής ιατρικής και λαϊκής φιλολογίας με ειδικά θέματα τη γλώσσα του λαού, τους μύθους, τα παραμύθια, τις ποικίλες παραδόσεις, τα τραγούδια, τα αινίγματα, τις ευχές, τις κατάρες, τα δημώδη βιβλία, τη λαϊκή τέχνη, και μουσική, τα μουσικά όργανα και τους χορούς και τέλος το θέατρο.
Στην τρίτη κατηγορία "κοινωνικός βίος" περιλαμβάνεται το σύνολο των ηθών και εθίμων στην ατομική και ομαδική ζωή του λαού, συγκεκριμένα οι σταθμοί στην ανθρώπινη ζωή (γέννηση, γάμος και θάνατος) και οι σχετικές εθιμοτυπικές διαδικασίες, τα έθιμα της οικιακής και οικογενειακής ζωής, η οργάνωση και ιεράρχηση της κοινωνίας σε τάξεις και η κοινωνική συμπεριφορά των μελών της, τα ήθη και έθιμα της θρησκευτικής ζωής και τέλος η απονομή του δικαίου.
Ιστορική, ψυχολογική και συγκριτική εξέταση
Για να επεξεργαστεί το σύνολο των στοιχείων που προαναφέρθηκαν η λαογραφική επιστήμη προβαίνει σε συγκέντρωση και διάδοση του σχετικού υλικού. Ακολουθεί η συστηματοποίησή του, έτσι ώστε να δοθεί μια ολοκληρωμένη εικόνα του λαϊκού πολιτισμού και τελικά γίνεται η προσεκτική, εξονυχιστική εξέταση του αντικειμένου σε επίπεδο ιστορικό, ψυχολογικό και συγκριτικό.
Η ιστορική εξέταση των διαθέσιμων στοιχείων επιτυγχάνει την ενότητά τους, που βοηθάει στην - χωρίς παρεκτροπή από την πραγματικότητα - ερμηνεία τους. Σαν τμήματα της ίδιας ενότητας τα στοιχεία αυτά αντιμετωπίζονται ως δυναμικά μέρη ενός όλου και διευκρινίζονται οι ρίζες τους και οι αιτίες ύπαρξής τους. Με τον τρόπο αυτό οι τυχόν αλλοιώσεις των στοιχείων από το πέρασμα του χρόνου δύναται να μην αποβαίνουν αρνητικές για την εξέταση του θέματος παραχαράζοντας την αντικειμενική σημασία των επιμέρους στοιχείων.
Κατά δεύτερο λόγο είναι δυνατό πολιτιστικά στοιχεία ενός λαού να έρχονται σε συνεχή επαφή με αντίστοιχα άλλων λαών και σ' αυτό συντελούν πολύ οι ιστορικές συγκυρίες, που επιβάλλουν τη συνδιαλλαγή μεταξύ των λαών σε συνθήκες πολέμου ή ακόμη και σε περιόδους ειρήνης με τη μορφή εμπορικών συναλλαγών. Η επικοινωνία αυτή μεταξύ των λαών είναι η αιτία της μεταβίβασης πολιτιστικών στοιχείων και υλικών αγαθών από το ένα μέρος στο άλλο. Η συγκριτική εξέταση επεξεργάζεται τα κοινά αυτά στοιχεία και ανακαλύπτει τους δρόμους διακίνησής τους και την προέλευση του καθενός από αυτά.
Η εξέταση των λαογραφικών δεδομένων θεωρείται ολοκληρωμένη, όταν εκτός από ιστορική και συγκριτική είναι και ψυχολογική. Σ' αυτή την περίπτωση ερμηνεύονται οι τυχόν ομοιότητες πολιτιστικών στοιχείων λαών που δεν ήρθαν σε επαφή μεταξύ τους κατά τη διάρκεια της ιστορίας τους. Σ' αυτή την περίπτωση εννοείται ότι η κατάλληλη μέθοδος είναι η εφαρμογή της ομαδικής ψυχολογίας, γιατί ο λαϊκός πολιτισμός έχει χαρακτήρα ομαδικό πάνω από όλα.
Χαρτογραφική μέθοδος
Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται σε μεγάλη έκταση για τη μελέτη λαογραφικών στοιχείων η λεγόμενη χαρτογραφική μέθοδος, η οποία βασίζεται στη δημιουργία χαρτών, όπου τα λαογραφικά στοιχεία υποδηλώνονται με διάφορα σύμβολα. Απαραίτητη για τη λαογραφική μελέτη ενός "Άτλαντα" είναι η ύπαρξη υπομνημάτων με διευκρινιστικά στοιχεία για τα εξεταζόμενα θέματα. Από πολλούς λαογράφους η χαρτογραφική μέθοδος έχει χαρακτηριστεί ως απαραίτητη για τη λαογραφική έρευνα, πηγή που εξαντλεί τη μελέτη κυρίως του υλικού βίου.
Θεμιτό για την επιστήμη της λαογραφίας είναι ωστόσο η σπουδή της να γίνεται με βάση τον συνδυασμό όλων των μεθόδων που προαναφέρθηκαν, για να είναι η λαογραφική εργασία πλήρης.
Σεβασμός στη λαϊκή παράδοση
Εξάλλου για να είναι έγκυρη η λαογραφική έρευνα πρέπει να σέβεται τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της λαϊκής δημιουργίας. Ο λαϊκός πολιτισμός έχει πρώτ' απ' όλα παραδοσιακό χαρακτήρα. Τα παραδοσιακά στοιχεία - καταξιωμένα με το πέρασμα του χρόνου στη συνείδηση του λαού - ανάγονται στο πολιτιστικό παρελθόν του και αποτελούν την παράδοσή του. Ο χρόνος εμφάνισής των στοιχείων αυτών στο παρελθόν δεν είναι καθορισμένος, αλλά εκτείνεται από τα πρώτα ιστορικά χρόνια του λαού ως την εγγύτατη στο παρόν ιστορική πραγματικότητα. Παραδοσιακά στοιχεία χαρακτηρίζονται ακόμη και πολιτιστικά στοιχεία του παρόντος με την προϋπόθεση ότι σχετίζονται με τα καταξιωμένα στοιχεία της παράδοσης και αποτελούν συνέχειά της.
Οι αντιδράσεις των κατώτερων λαϊκών τάξεων είναι περισσότερο αυθόρμητες και συνειρμικές παρά ορθολογιστικές. Ο λαός δεν αναζητάει την αιτιώδη σχέση στα πράγματα και φαινόμενα που παρατηρεί στο περιβάλλον του, αλλά τα ερμηνεύει αυθόρμητα χωρίς να το υποβάλλει στον έλεγχο της λογικής σκέψης. Η διανόησή του δεν επεξεργάζεται τα δεδομένα της χώρας του με τρόπο λογικό και αιτιώδη, αλλά προβάλλει κάποιο έντονο μυστικισμό σ' αυτά σε συνδυασμό με τη συνήθεια και το πνεύμα της συντήρησης, σαν ένα είδος άμυνας στα νεωτεριστικά ερεθίσματα του πλαισίου, μέσα στο οποίο κινείται και δημιουργεί. Έτσι ερμηνεύονται οι πολυάριθμες λαϊκές προλήψεις και δεισιδαιμονίες πάνω σε ζητήματα της καθημερινής ζωής και επιβάλλεται μια πολιτική προφύλαξης και προστασίας των ανθρώπων του λαού από τους εχθρικούς αυτούς μηχανισμούς.
Ομαδική σκέψη και λαϊκή μυθοπλασία
Η λαϊκή σκέψη είναι επίσης ομαδική. Οι εκδηλώσεις του λαϊκού πολιτισμού εκφράζουν το λαό στο σύνολό του ενώ δεν έχουν καμία σχέση με την ιδιωτική πρωτοβουλία και έμπνευση του ενός. Γι' αυτό και είναι εκδηλώσεις αποδεκτές από ένα ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Είναι ωστόσο δυνατόν η δημιουργικότητα ενός ατόμου να εκφράζει το σύνολο του λαού και να κυοφορεί τους πόθους, τα όνειρα και τις απαιτήσεις του. Σ' αυτή την περίπτωση ο δημιουργός δανείζει τον πνευματικό του καρπό στο λαϊκό πολιτισμό, που τον αφομοιώνει και τον μετατρέπει σε κοινό αγαθό, του οποίου ο εμπνευστής έχει ήδη λησμονηθεί.
Τέλος οι γνώσεις του λαού δεν επαρκούν για να διατυπώσουν μια ικανοποιητική εξήγηση των όσων τον περιβάλλουν, γι' αυτό οι ερμηνείες του ενέχουν πολλά μυθικά στοιχεία. Καθώς είναι άγνωστη στα λαϊκά στρώματα η έννοια της φυσικής αιτιότητας η φαντασία -πλούσια και δημιουργική - γίνεται ένα επαρκές υποκατάστατο, έτσι ώστε να αποδίδονται μυθικές αιτίες σε φαινόμενα της φύσης, αστρολογικά, καιρικά και άλλα. Η λαϊκή έμπνευση έχει για όλα τη δική της μυθοπλαστική εξήγηση.
Αντικείμενο της Ελληνικής Λαογραφίας
Σύμφωνα με το Διάγραμμα του Καθηγητή Μέγα, που έχει επικρατήσει, αντικείμενο της Ελληνικής Λαογραφίας στις τρεις αντίστοιχες ενότητες του λαϊκού βίου (υλικός, πνευματικός, κοινωνικός βίος) είναι κατά τη σχηματοποίηση του καθηγητή Στέφανου Ήμελλου:
Ι. Υλικός βίος
Α'. Κατοικία.
* Οικισμός. Έκταση και πληθυσμός, θέση, παράγοντες που επέδρασαν στην εκλογή του χώρου και τη διαμόρφωσή του (εδαφολογικοί, κλιματολογικοί, ιστορικοί, κοινωνικοοικονομικοί, επαγγελματικοί, διάφοροι), τύπος (μονοκεντρικός, πολυκεντρικός, με γραμμικό κέντρο, κατά συστάδες), εσωτερική διάρθρωση (συνοικίες, ρυμοτομία, δημόσια κτήρια και θέση των, πλατεία, αγορά, καφενεία), επικοινωνία, ύδρευση, αποχέτευση, κατανομή πληθυσμού κ.ά., οχύρωση (ενδεχομένως), νεκροταφείο, μύλος, αγροικίες, μοναστήρια, οριοθέτηση (φυσικά όρια, τεχνικά όρια) επικοινωνία μέσα και έξω από τον οικισμό κ.ά.
* Σπίτι. Κτίστες και τεχνίτες, αλλοίωση των παραδοσιακών μορφών του, εσωτερική διάρθρωση, οικοδομικά υλικά, οικοδομικά εργαλεία, οικοδομικές εργασίες, τοιχοδομία, μέρη σπιτιού (στέγη με τα είδη της: επίπεδη, επικλινής, θολωτή) θύρα, παράθυρα, τοίχοι, δάπεδο, οροφή, εστία, αυλή).
* Βοηθητικοί χώροι. Μαγειρείο, φούρνος, πηγάδι, πατητήρι, κρύπτη, στάβλος, αχυρώνας, ορνιθώνας, αποχωρητήριο, πλυσταριό κ.ά.
* Κυριότερες μορφές. Μονόσπιτο, διώροφο, πολυώροφο, στενομέτωπο, πλατυμέτωπο, καμαρόσπιτο, υπόσκαφο.
* Έπιπλα και σκεύη. Κλίνη, διακόσμηση κλίνης, κλινοστρωμνή, κλινοσκεπάσματα, καθίσματα, σκεύη κουζίνας, άλλα σκεύη, είδη εξοπλισμού του σπιτιού.
Β'. Ενδυμασία, υπόδεση, κόμμωση, καλλωπισμός
Ενδυμασία ανδρική, γυναικεία, καθημερινή, επίσημη, καλύμματα κεφαλής, κόμμωση, βάψιμο, διατήρηση του χρώματος των μαλλιών, χτένισμα κ.ά.
Γ'. Τροφές και ποτά
Γεύματα (πρωινό, πρόγευμα, γεύμα μεσημβρινό, δείπνο), εθιμοτυπία γευμάτων, προσαρμογή της τροφής, βασικές τροφές (ψωμί, λάδι, όσπρια, κρέας κτ.λ.), τροφές του λαϊκού εορτολογίου, τροφές σε ειδικές περιπτώσεις της κοινωνικής ζωής, τροφές εγκύων, βρεφών, αρρώστων, συντήρηση τροφών, ποτά κ.ά.
Δ'. Ποιμενική ζωή
Ποιμενικές οικήσεις (ανθρωποκαλύβα, ποιμνιοστάσιο, μάντρα, τυροκομείο κ.ά.). Κούρος, απαγαλακτισμός, πολλαπλασιασμός, ασθένειες αιγοπροβάτων, ποιμενικά μουσικά όργανα, ονομασίες ζώων, σημάδια για να διακρίνονται, κουδούνια, όργανα και σκεύη της στάνης, προϊόντα κτηνοτροφίας, εχθροί του κοπαδιού, τυροκομία, οικογενειακή ζωή των βοσκών, τροφές, κοινωνική οργάνωση, συνήθειες και παιγνίδια των βοσκών, συνεταιρισμοί, συνεργασία, αλληλοβοήθεια, θρησκευτική ζωή των βοσκών κ.ά.
Ε'. Γεωργία
* Καλλιέργεια δημητριακών Γεωργός και γεωργία, αγρός, όρια αγρού, όργωμα, εργαλεία οργώματος (άροτρο ξύλινο, σιδερένιο), βοηθητικά εργαλεία, όργωμα και σπορά, θερισμός, αλωνισμός, τα ζώα του γεωργού κ.ά.
* Άλλες γεωργικές καλλιέργειες. Ελαιοκομία, αμπελουργία, καπνοκαλλιέργεια, βαμβακοκαλλιέργεια, δενδροκομία, κηπουρική, λινοκαλλιέργεια κ.ά.
Στ'. Αλιεία, σπογγαλιεία.
Ζ'. Κυνήγι.
Η'. Μελισσοκομία.
Δ'. Τεχνική, επαγγέλματα, λαϊκή βιοτεχνία
Ναυπηγική, αλεστική, εριουργία, υφαντική, πλεκτική, κεντητική, σηροτροφία, βαφική, κλειδοποιία, φανοποιεία, ραπτική, υποδηματοποιία, οικοδομική, λατομία- λιθογλυπτική, αγγειοπλαστική, κεραμική, καλαθοπλεκτική, σαρωθροποιία, ψαθοπλεκτική, σαγματοποιία, πεταλωτική, μαχαιροποιία, ακονιστική χρυσοχοία, ασημουργία, ασβεστοποιία, αλατοποιία, αλλαντοποιία, καρβουνοποιία, αμαξοποιία, βαρελοποιία, βυρσοδεψία, γουνοποιία, κηροποιία, σαπουνοποιία, υαλουργία, υλοτομία, ξυλουργική, ξυλογλυπτική, σιδηρουργική, λαϊκή ζωγραφική και άλλα επαγγέλματα και επαγγελματικές ασχολίες, κύρια ή δευτερεύοντα, εποχιακά ή όχι, πανελλήνια ή τοπικά, ανδρικά, γυναικεία ή παιδικά κ.ά., με στοιχεία λεπτομερή για τον επαγγελματία, το εργαστήριο, τα εργαλεία, τα υλικά, τον τρόπο της εργασίας, την κοινωνική του θέση, τον τρόπο της αμοιβής και με κάθε άλλο στοιχείο, που συνδέεται άμεσα ή έμμεσα, με οποιοδήποτε τρόπο με το επάγγελμα και τη ζωή του επαγγελματία.
ΙΙ. Πνευματικός βίος
Α'. Λαϊκή πίστη και λατρεία.
* Θρησκευτικές και δεισιδαίμονες δοξασίες και ενέργειες που αναφέρονται στο Θεό, τον Χριστό, την Παναγία, τους αγίους, τους αγγέλους το διάβολο κλπ.
* Πίστη και δοξασίες για τα δαιμονικά και άλλα υπερφυσικά όντα (φαντάσματα, νεράιδες, στοιχειά, δράκους, αράπηδες, λάμιες, στρίγγλες, ημέρες ασθένειες, καλικάντζαρους, ανασκελάδες, μοίρες κ.ά.) και τρόποι εξολοθρεύσεως της βλαπτικής των ενέργειας.
* Δοξασίες για το Χάρο, το νεκρό, τη ψυχή, την τοπογραφία του Άδη κλπ.
Β'. Μαγεία
Αντιλήψεις για τους μάγους και τις μάγισσες, τα μαγικά βιβλία, τα σκεύη και τα όργανα της μαγικής τέχνης, μαγικές ενέργειες και πράξεις και σκοποί ασκήσεώς των, χρήση επωδών, εξορκισμών, καταδέσμων, φυλακτών κ.ά. Βασκανία, στοιχειώσεις οικοδομών ή θησαυρών.
Γ'. Μαντεία
Οιωνοσκοπία, ονειρομαντία, μετεωρομαντία (αστραπή, βροντή, κεραυνός), πυρομαντία, μολυβδομαντία, ωμοπλατοσκοπία, σπλαχνοσκοπία και κάθε είδος μαντείας φυσικής ή τεχνητής.
Δ'. Λαϊκή ιατρική
Δοξασίες για τις αιτίες και την προέλευση των ασθενειών, λαϊκοί γιατροί και γιάτρισσες, ιαματικά βοτάνια και βιβλία δημώδους θεραπευτικής (ιατροσόφια), φάρμακα και παρασκευή των, νόμοι και δόγματα θεραπευτικής (π.χ. θεραπεία κατά το όμοιο και ανάλογο), θεραπεία των επί μέρους παθήσεων, ειδική θεραπευτική, χειρουργική, κτηνιατρική.
Ε'. Λαϊκή φιλολογία.
* Γλώσσα (ονόματα βαπτιστικά, οικογενειακά, τοπωνύμια, παρωνύμια, ονόματα ζώων, πλοίων, εργαλείων, σκευών, όπλων, συνθηματικές γλώσσες και άλλοι ποικίλοι τρόποι εκφράσεως).
* Μύθοι, παραμύθια, ευτράπελες διηγήσεις.
* Παραδόσεις (ιστορικές, μυθολογικές, θρησκευτικές, αιτιολογικές).
* Τραγούδια πολύστιχα και δίστιχα (ακριτικά, ιστορικά, κλέφτικα, παραλογές, ερωτικό, λατρευτικά, μοιρολόγια, εργατικά, σατιρικά, παιδικά, στρατιωτικά, ναυτικά κ.ά.).
* Αινίγματα και λογοπαίγνια.
* στ) Ευχές, χαιρετισμοί, προπόσεις, κατάρες, όρκοι κ.ά.
* Λαϊκά θεάματα και λαϊκό θέατρο (μιμικές παραστάσεις σε ορισμένες ημέρες και τόπους, μεταμφιέσεις το δωδεκαήμερο και την αποκριά, δραματικές παραστάσεις, Καραγκιόζης).
* Δημώδη βιβλία.
* Λαϊκή τέχνη (κεντητική, ραπτική, ξυλογλυπτική, λιθογλυπτική κ.ά.).
* Λαϊκή μουσική και μουσικά όργανα
* Χοροί.
ΙΙΙ. Κοινωνικός βίος
(Ήθη και έθιμα στη ζωή του ατόμου και της κοινωνίας)
Α'. Οι τρεις κύριοι σταθμοί της ανθρώπινης ζωής (γέννηση και βάπτιση, γάμος με τις πριν και μετά από αυτόν ποικίλες συνήθειες και ενέργειες, τελευτή).
Β'. Οικιακή και οικογενειακή ζωή. Δηλ. έθιμα που αναφέρονται στη ζωή μέσα στο σπίτι, όπως έθιμα γύρω από την εστία, το τραπέζι, τις οικιακές εργασίες, και στην οικογένεια ευρύτερα (σχέσεις των μελών της, μορφές συνεργασίας και αλληλοβοήθεια μεταξύ των οικογενειών) κ.ά.
Γ'. Κοινωνική ζωή.
* Κοινωνική οργάνωση και διοίκηση της κοινότητας (εκλογή αρχόντων, καθήκοντα και δικαιώματά των, φορολογία, κοινωνικές τάξεις και σχέση μεταξύ των, οικονομική ζωή (συναλλαγές, εμπόριο, εμποροπανηγύρεις, συντεχνίες και συσσωματώσεις κ.ά.).
* Κοινωνικές σχέσεις. Αλληλοβοήθεια και συνεργασία, φιλοξενία, κοινωνική συμπεριφορά (χαιρετισμοί, όρκοι, ευχές, κατάρες, ύβρεις, υβριστικά σχήματα κ.ά.).
Δ'. Θρησκευτική ζωή.
Ήθη και έθιμα περιοδικά (λαϊκό εορτολόγιο), περιστασιακά, εποχιακά (χειμερινά, εαρινά, θερινά, φθινοπωρινά).
Ε'. Εθιμική απονομή του δικαίου (λαϊκό δίκαιο).
Οικογενειακό, κληρονομικό, εμπράγματο, ενοχικό, εμπορικό, ποινικό.
